نشریه «آتش» شماره ۱۶۰- اسفند ماه ۱۴۰۳

اوجالان و پ ک ک

رژیم ترکیه، از یک طرف مشغول مذاکره با عبدالله اوجالان، موسس و رهبر فکری پ ک ک (حزب کارگران کردستان) است و از طرف دیگر، کارزار سرکوب فعالین سیاسی مرتبط با پ ک ک را با قوت پیش می برد. دانشجویان، کسبه، روزنامه نگاران، هنرمندان، ترکیب بازداشت شدگان اخیر را تشکیل می دهند. در این میان، انتظار صدور بیانیه اوجالان به درازا کشیده است. تا آن جا که می دانیم این بیانیه حاوی فراخوان سلاح بر زمین گذاشتن و وارد فرآیند «سیاسی» در چارچوب جمهوری ترکیه شدن است. رهبران پ ک ک که در کردستان عراق مستقر هستند با این نظر مخالفت کرده اند. آنها خواست آزادی اوجالان را جلوی دولت ترکیه قرار دارده اند تا شخصاً فرآیند مذکور را رهبری کند. اما در واقعیت، استدلال آنها در مخالفت با طرح بر زمین گذاردن سلاح و ورود به فرآیندهای سیاسی در چارچوب جمهوری ترکیه، این است که دولت ترامپ نقشه های جدیدی برای خاورمیانه در سر دارد که ممکن است به نفع ایجاد یک دولت کردی باشد. آنان منتظر نتایج مذاکرات امپریالیسم آمریکا و روسیه هستند که با «کنفرانس ریاض» در ۲۹ بهمن ۱۴۰۳ آغاز شد. تا کنون معلوم شده است که امپریالیست های آمریکایی در مشارکت با امپریالیست های روسیه، قصد دارند که برای بسیاری از مسائل خاورمیانه تعیین تکلیف کنند: از جمله برای سوریه که آینده روژئاوا و ذخایر نفتی سوریه را هم در بر می گیرد.

گزیده هایی از کتاب «نقد جهان اوجالان»

برای کمک به درک اوضاع، در زیر گزیده ای از کتاب «نقد جهان اوجالان» که در سال ۱۳۹۵ از سوی حزب کمونیست ایران (م.ل.م) منتشر شد را انتخاب کرده ایم تا چارچوبی باشد برای فهم سیاست های اوجالان.

نقد جهان اوجالان بررسی آرای اوجالان است برمبنای مطالعه بیش از ۱۵ کتابِ اصلی اوجالان که از ۱۹۷۸ تا زمان نگارش این نقد، منتشر شده بودند. آخرین آثار اوجالان که مجموعه پنج جلدی با عنوان مانیفست تمدن دمکراتیک است و از سال ۲۰۰۹ به بعد انتشار یافته، مهم ترین منبع برای نقد آخرین نظرات او در این کتاب است. همچنین تاریخچه رسمی پ.ک.ک و جزوات و مجلات حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) نیز مورد استفاده قرار گرفته است. کتاب، شامل یک مقدمه و یک نتیجه گیری و ۸ بخش مجزا است. این کتاب در سایت حزب cpimlm.org در دسترس عموم است.

 مقدمه:

بررسی خط و اندیشه های اوجالان و سازمان ها و احزاب طرفدار او (و از جمله حزب حیات آزاد کردستان در ایران) امروزه دارای اهمیت بسیار است. نفوذ سیاسی این خط بورژوا- ناسیونالیستی و اثرات آن بر جنبش کردستان را نباید نادیده گرفت. این کتاب ضمن بررسی فشرده ای از تاریخچه و عملکرد پژاک و پ.ک.ک به طرح موضوع «پارادایم فکری» مورد ادعای اوجالان یعنی «کنفدرالیسم دمکراتیک» و ریشه ها و آبشخورهای فکری آن اشاره می کند. اوجالان ادعای گذار از نظام سرمایه داری یا آن چنان که خودش می گوید «مدرنیته کاپیتالیستی» را دارد و معتقد است تنها راه برون رفت از این وضعیت بغرنج و بحرانی، کنفدرالیسم دمکراتیک است. کنفدرالیسم دمکراتیک در آثار اوجالان و اسناد پ.ک.ک به نظام اجتماعی-سیاسی ای گفته می شود که بر صلح و همزیستی مسالمت آمیز هویت های گوناگونِ ملی و فرهنگی، دمکراسی مستقیم و خودگردانی محلی، برابری جنسیتی و صیانت از محیط زیست بنا شده باشد.

فصل اول با عنوان «جامعه شناسی آزادی: ایده آلیسمِ کیهانی علیه علم و ماتریالیسم دیالکتیک» به بررسی روش شناسی (متدولوژی) نظرات اوجالان و درک او از علم و شناخت و معرفت بشری می پردازد. اوجالان مدعی یک بدیل پیشنهادی در عرصه علم و معرفت شناسی به نام «جامعه شناسی آزادی» است. این بدیل چیزی جز یک مخلوط آشفته ایده آلیستی و ضد علمی نیست. او در این جامعه شناسی، مدعی ضدیت با پوزیتیویسم است و جایگاه علم و روش علمی در کسب دانش در مورد حقیقت پدیده ها و فرآیندها را زیر سوال می برد و به دین و عرفان و اسطوره، جایگاهی مشابه و همسنگ علم در شناخت می دهد و حتی برای شهود و درون بینی عرفانی، جایگاه والاتری در معرفت شناسی (چگونگی کسب شناخت از ماهیت پدیده ها و فرآیندها) قائل است.

در اندیشه اوجالان با مفهومی به نام «هوش کیهانی» مواجه می شویم. او معتقد است نوعی از هوشمندی و آگاهی بر تمامی کائنات و تمامی موجودات حاکم است که عملکرد همه آن ها را بر مبنایی منظم و قاعده مند پیش می برد. در واقع، یک نوع خدای جدید را طراحی می کند. اوجالان این مسئله را به خدای ادیان ربط می دهد.

کتاب نقد جهان اوجالان، ضمن ردِ ایده آلیسم اوجالان و دفاع از ماتریالیسم دیالکتیک و معرفت شناسی علمیِ مارکسیسم می گوید: خاستگاه این تئوری های دینیِ جدید با ژست رازآمیز علمی، درواقع بخشی از تلاش دینداران و متافیزیسین های معاصر است که می کوشند در جهان امروز در مقابل علم، موقعیتِ دین و متافیزیک مذهبی را تقویت کنند.

حقیقت از نظر اوجالان چیست؟ به اختصار او معتقد است: طبیعت در بطن روابط انسانی (سیاست) و وجدان انسانی (اخلاق) نوعی حقانیت را قرار داده که قابل کشف و قابل فهم است و شناخت یعنی پی بردن و کشف همین حقانیت. ملاک درستی یک چیز، میزان انطباقش با این «حقانیت اخلاقی و اجتماعی» است که باید از سوی جامعه به رسمیت شناخته شود. از نظر اوجالان، ملاک و معیار حقیقی و درست بودن یک گزاره، مفید بودن و مورد تأیید قرار گرفته شدنش از طرف چیزی است که او آن را «جامعه اخلاقی و سیاسی» می نامد. اما این درکی پراگماتیستی و فایده محور از حقیقت است. یعنی آن چیزی از طرف اوجالان به عنوان حقیقت به رسمیت شناخته می شود که با اهداف و تمایلات و ارزش های او سازگار باشد و آن را تأیید کند. حال آن که چنین نیست و حقیقی بودن یک چیز ربطی به مفید بودن و نبودنش برای اهداف و خواسته های یک حزب یا جریان یا فرد ندارد. همچنان که ربطی به تأیید شدن از سوی جامعه و اخلاق ندارد. حقیقت یعنی فهم قانونمندی ها و پیچیدگی های واقعیتِ بیرون از ذهن ما به همان شکلی که هست. به علاوه در جامعه ای که به طبقات تقسیم شده و با تخاصمات طبقاتی رقم می خورد هرگز نمی توان صحبت از «جامعه اخلاقی و سیاسی»ای کرد که خصلت تاریخا معین نداشته و محتوای طبقاتی آن نامشخص و «خنثی» باشد.

یکی دیگر از مفاهیم مورد بحث در فصل اول، نگرش اوجالان نسبت به روش دیالکتیک است. او دیالکتیک و تضاد را به صورت تفاوت مندی و تنوع، تبیین و تعریف می کند و نه به صورت وحدت اضداد. درک او از تضاد در مقابلِ دیالکتیک مارکسیستی قرار می گیرد. اوجالان، تضاد و مبارزه اضداد را «مخرب» می داند و در عوض به ادغام مبارزه در هارمونی اعتقاد دارد. برای وی وحدت و هارمونی، اصل است – مانند هارمونی کیهانی (درحالی که هیچ نوع هارمونی در کیهان موجود نیست) و نه تضاد و مبارزه اضداد. حال آن که کل واقعیت (جهان هستی و جامعه و فکر) ماده متحرک و متغیر است و بنیان این حرکت و تغییر وجود اضداد و مبارزه اضداد در آن ها است. این، واقعیت است و نه «نظریه». واقعیتی که مارکسیسم آن را شناسایی و تعریف کرده است. نگاه معرفت شناختی اوجالان، در عالم سیاست به صورت گرایش به سازش با دشمن و منحل کردن مبارزه طبقاتی آشتی ناپذیر ترجمه می شود.

عنوان فصل دوم، «معمای تاریخ» است.

ضدیت با علم تاریخ یعنی با ماتریالیسم تاریخی مارکسیستی درمرکز دستگاه فکری اوجالان قرار دارد. او بارها اعلام کرده است که تجدید نظرش درمارکسیسم با تردید درمفاهیم ماتریالیسم تاریخی آغاز شد. تزهای اصلی اوجالان پیرامون تاریخ جامعه انسانی عبارتند از اینکه: ۱- اراده و شعور انسانی بنیان های جامعه را می سازد و نه روابط مادی و تولیدی. ۲- موتور محرکه تاریخ و جامعه بر خلاف نظر ماتریالیسم تاریخی مارکسیستی، مبارزه طبقاتی نیست بلکه تضاد میان نیروهای طرفدار اقتدار و دولت ( که اوجالان آن را «تمدن انحصارگر» می نامد) و نیروهای ضد دولت (که اوجالان آن را«تمدن دمکراتیک» می نامد) بوده است. او می گوید، به جای اینکه جامعه، خود را بر اساس دولت و قانون اداره کند، باید خود را بر پایه «وجدان و اخلاقیات» اداره کند. ۳- وی معتقد است، تقسیم بندی تاریخ انسان به جوامع کمونی اولیه، برده داری، فئودالی، سرمایه داری، سوسیالیستی و کمونیستی، غلط است زیرا چنین جوامعی وجود ندارند، بلکه شاید در ایده ها وجود داشته اند.

در مرکز ایده آلیسم تاریخیِ اوجالان، انکار دو مفهوم پایه ای ماتریالیسم تاریخی یعنی «نیروهای مولده» و«روابط تولیدی» و رابطه اینها با یکدیگر قرار دارد. اوجالان، واقعیاتی مانند طبقه و مبارزه طبقاتی را انکار کرده و به جای آن مقولاتی چون اخلاق، وجدان، بحران محیط زیست، هویت های ملی و فرهنگی را عمده می کند و آنها را به عنوان تضادهای اساسی تاریخی و به جای مبارزه طبقاتی می نشاند. در حالی که نیروی محرکه تاریخ و تضادی که باعث تحول و حرکت مدام جوامع بشری در طول تاریخ شده است، تضاد میان نیروهای مولده و روابط تولیدی است که در جامعه طبقاتی به شکل مبارزه طبقاتی تبارز پیدا کرده است. اوجالان، تاریخ شکل گیری و تکوین جامعه انسانی را نه بر اساس این شالوده مادیِ زیربنایی جامعه و تضادها و قوای محرکه آن، بلکه بر اساس پیش فرض های «اخلاقی و وجدانی» و «هویتی» و «جنسیتی» و مقوله های مشابه تبیین می کند. درحالی که خود این مقوله ها، تاریخا مشروط به قوای محرکه زیربنایی جامعه هستند و درنهایت توسط شالوده های زیربنایی جامعه شکل گرفته اند و با تغییر زیربنای جامعه در مقاطع مختلف، این مقوله ها نیز دستخوش دگرگونی شده اند.

اوجالان مدعی است «نیروهای تمدن دمکراتیک» (یعنی نیروهای ضد دولت که در طول تاریخ تلاش داشته اند به اقتدار دولتی و نظم دولتی تن ندهند) در مرکز مبارزه برای آزادی قرار داشته اند و حتی امروزه در دل تمامی نهادها و نیروهای اجتماعی، تشکل ها و کلان های قدیمی مانند قبایل، عشایر، طریقت های عرفانی و صوفیه بیش از همه امکان دستیابی به گنج آزادی را فراهم می کنند و او معتقد است در مسیر رهایی باید به آنها تکیه کرد. درواقع از نظر اوجالان سوژه تاریخی رهایی، نهادهای باقیمانده از دوران نوسنگی یا همان «دوران طلایی تمدن بشر» هستند. اما نگاه واقعی و ماتریالیستی – دیالکتیکی به جهان و تضادهای امروزی آن نشان می دهد، که راز رهایی انسان و سوژه رهبری جامعه برای رهایی از وضعیت فعلی در دل روابط همین جامعه یعنی نظام سرمایه داری و در دل متابولیسم و تضادها و نیروهای متخاصم و متضاد آن و درواقع در گسست همه جانبه از این سیستم قرار دارد و نه در«سرشت اخلاقی» انسان عام و فرا تاریخی یا در قبایل و عشایر و طریقت های صوفیه. این نیز کشف بزرگ روش شناسی (متد ولوژی) تاریخی مارکس بود که در عصر سرمایه داری برای فهم راه رهایی باید به سراغ شناخت این نظام و قوای محرکه (دینامیک های) آن رفت ونه به اعماق تاریخ و تمدن های باستانی و یا سرچشمه های وجدان و هوش کیهانی. این «راز» درهیأت اجتماعی طبقه ای به نام پرولتاریا فشرده شده که درواقع سوژه تاریخی رهایی کل بشریت از وضع فعلی است.

در نظام فکری اوجالان، اخلاق و وجدان، پدیده های ثابت و طبیعی هستند و در همه زمان ها اصول و ماهیت یکسانی دارند. اوجالان این ماهیت ازلی و ابدی و بدون تغییر را آزادی و برابری میان انسان ها و به ویژه تحمل و پذیرش تنوع و تفاوتمندی ها می داند و آن را تجلی قانون هارمونی کیهانی در جامعه انسانی می داند. درحالیکه، مقوله های «آزادی» و «برابری» نیز مقوله های تاریخا مشخص و مربوط به عصر گذار جامعه بشری از فئودالیسم به عصر سرمایه داری هستند، اما اوجالان، واقعیت ماتریالیسم تاریخی را نمی پذیرد. انسان مورد نظر اوجالان، دارای یک سرشت ثابت و همیشگی اخلاقی است که بنا به روایت وی، سرشت ثابت کیهانی حاکم بر طبیعت (که در طبیعت نیز چنین سرشت ثابتی وجود خارجی ندارد) آن را در وجود انسان و جامعه قرار داده است.

عنوان فصل سوم، دولت و «کنفدرالیسم دموکراتیک» است.

نظرات اوجالان پیرامون مسأله دولت و بدیل پیشنهادی او و مقایسه آن با نظریه مارکسیستی دولت، نشان می دهد که درک اوجالان از چیستی دولت و علت به وجود آمدن آن در طول تاریخ اجتماعی بشر، بازتاب واقعیت نیست و مضاف بر آن، راه کار پیشنهادی اش به تحکیم دولت های ارتجاعی حاکم می رسد.

طرفداران اوجالان نظریه «کنفدرالیسم دموکراتیک» او را نقدی بر دولت و دولت گرایی می دانند. اما این چیز جدیدی نیستند. شکل های متنوعی از آن در سطح جهان و ازسوی جریانات مختلف سیاسی مانند آنارشیست ها، زاپاتیست ها در مکزیک و برخی از مارکسیست های سابق مانند آلن بدیو و تونی نگری تدوین شده اند. خود اوجالان می گوید نظراتش در مورد دولت و بدیل دمکراتیک اش را از آرای موری بوکچین، آنارشیست آمریکایی اخذ کرده است.

مارکسیسم، به وجود آمدن نهاد «دولت» را مربوط به سربلند کردن تمایزات طبقاتی در جامعه بشری می داند و آن را ثابت کرده است. اما خواننده آثار اوجالان از توضیحات وی درباره چگونگی به جود آمدن دولت نخواهد فهمید این شّر کبیر در چه فرایند و بستر اجتماعی دامن گیر انسان شد و اساساً چرا پدیده دولت در زندگی انسان ظهور کرد؟ تصویر اوجالان از برآمدن دولت و سلسله مراتب قدرت در جامعه انسانی بسیار شبیه داستان هبوط آدمی در کتاب های مقدس است. گویی دولت، گناه بزرگی بود که به واسطه حسِ خبیث قدرت طلبی، ناگاه دامن انسان را گرفت و بشر با درغلطیدن به ورطه قدرت طلبی و نیرنگ و فریب، از بهشتِ جامعه طبیعی و اخلاقی رانده شد و با زدودن ظلمت دولت است که بار دیگر می توان به همان بهشت برین باز گردد. این تصور از برآمدن و موجودیت دولت در فرمول بندی های پژاک نیز تکرار می شود.

تفاوت مارکسیسم با تمام تئوری های اجتماعی پیش از آن در این است که برای نخستین بار، تاریخِ جامعه را به گونه ای واقعی یعنی ماتریالیستی و دیالکتیکی و بر پایه شالوده های تولید مادی جامعه تبیین کرد. مارکس و انگلس تحلیل کردند که انسان ها برای بقا و تولید زندگی مادی خویش وارد همکاری و مراوده تولیدی با یکدیگر می شوند و جامعه را به وجود می آورند. آنها با تحلیل حرکت جامعه و روابط حاکم بر آن اثبات کردند که تمام تمایزات طبقاتی، تمایزات اجتماعی و روبنایِ سیاسی و فرهنگی آن، برخاسته از شالوده های اقتصادی جامعه اند و کلید فهم ساختار اجتماع انسانی نیز در فهم این شالوده های اقتصادی جامعه یعنی تقسیم اجتماعی کار و روابط تولید است.

منظور مارکس اما از اقتصاد نه تولید اقتصادی به معنای متداول کلمه بلکه به معنای خصلت روابطی است که انسان ها در تولید و بازتولید نیازهای مادی خود با یکدیگر برقرار می کنند. یعنی «تقسیم کار اجتماعی». پدیده دولت نیز برخاسته و بخشی از چنین تقسیمِ کار پایه ای است. تقسیم کار البته در جوامع ماقبل طبقاتی نیز وجود داشت اما با ظهور طبقات، خصلت استثمارگرانه و ستم گرانه یافت و به شکل گیری دولت به عنوان ارگانی منتهی شد که استثمار و ستم را ازسوی اقلیتِ صاحب ابزار تولید و کنترل کننده تولید، بر اکثریت تولید کنندگان مستقیم اعمال می کند. دولت، این ستم و استثمارِ طبقاتی را سازمان می دهد و منافع آن اقلیت را از راه های غیر اقتصادی یعنی سیاسی و ایدئولوژیک و فرهنگی نیز تأمین می کند.

انگلس در کتاب منشأ خانواده، مالکیت خصوصی و دولت با اتکا به مطالعات انسان شناسی و مردم شناسی نشان داد که دولت در تاریخ تقریبا دو میلیون ساله نوع انسان، پدیده ای نوظهور است و عمر آن چند هزار سال بیشتر نیست و عروجش با تولد خونین نظام طبقاتی و تقسیم جامعه به طبقات پیوند خورده است. انگلس نشان داد که چگونه شکل گیری مالکیت خصوصی بر ابزار تولید به تکوین طبقات در جامعه منجر شد و چگونه این مساله با هژمونی حق پدرتباری و مسأله کنترل بر فرزندان و خانواده تک همسر (تک شوهر) و فرودست شدن تاریخی جنس زن همراه شد.

به عبارتی، پروسه شکل گیری طبقات و دولت بر خلاف تصور اوجالان و طرفدارانش، فرایندی صددرصد آگاهانه و انتخابی نبود. جوامع ابتدایی در گذار به جامعه طبقاتی روند خود به خودی و پیچیده ای از ضرورت های مادی و تصادف را پشت سر گذاشتند که البته برخی ابعاد آن هنوز برای علمِ تاریخ مبهم و تاریک است. اما هر چه بود به سوخت و ساز مادیِ جامعه و در پاسخ به تضادها و ضرورت های مشخصِ برآمده از سطح رشد نیروهای تولیدی و تقسیم کار در سطح جامعه، مربوط بود.

 بنابراین حل معضل دولت، حل معضل سازمان اجتماعی بشر است که چند هزار سال بر پایه مالکیت خصوصی بر ابزار تولید و تقسیم جامعه به طبقات تکوین یافته و عمل کرده است.

نوع نگاه به مقوله دولت و کسب قدرت سیاسی، معیار خوبی برای قضاوت در میزان انقلابی بودن یا نبودن یک جریان و نیروی سیاسی است. زیرا در هم شکستن تمام عیار ماشین دولتی ارتجاع حاکم در قلب هر انقلابی به ویژه تنها انقلاب واقعی عصر ما یعنی انقلاب کمونیستی قرار دارد. درواقع، نظریه «کنفدرالیسم دمکراتیک» اوجالان پوششی است برای تن دادن به دولت های حاکم و نظام فرمانروایی سرمایه داری امپریالیستی در منطقه خاورمیانه. حتی اگر نیت چنین نباشد اما در عمل راه به آن می برد.

در دنیای واقعیت، مسیر زوال دولت تنها زمانی آغاز می شود که دولت های موجود، سرنگون شده و دولت های سوسیالیستی استقرار یابند زیرا سوسیالیسم، کلیت دینامیک اجتماعی ظهور دولت (یعنی، تمایزات دولت طبقاتی و حرکت این تضاد که ضرورت دولت طبقاتیِ را به وجود می آورد) را محدود کرده و به این ترتیب دولت را به سوی زوال می راند. مارکسیسم برخلاف آنارشیسم و سایر درک های ایده آلیستی ضد دولت، برپایه کشف واقعیت دولت، تاریخ آن و کارکردش به درستی نتیجه گرفته است که امر زوال دولت و گذار به جامعه بی دولت یک فرآیند مادی و تاریخی است نه یک امر اراده گرایانه و لحظه ای. بدون از بین بردن طبقات و روابط تولیدی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی برآمده از طبقات و تخاصم طبقاتی، نمی توان دولت را نابود کرد. هدف انقلاب کمونیستی، ریشه کن سازی و زوال دولت و ایجاد جامعه ای بی نیاز از آن یعنی بی نیاز از سلطه و دیکتاتوری یک طبقه بر طبقات دیگر است، هدفش ایجاد جامعه بی طبقه و بی دولت یعنی کمونیسم جهانی است، تاکنون بشریت دو بار با دولت های دیکتاتوری پرولتاریا در اتحاد شوروی سوسیالیستی (۱۹۵۶-۱۹۱۷) و چین سوسیالیستی (۱۹۷۶-۱۹۴۹) مستقر کرده است. اما آن ها صرفا گام های اولیه و تجارب اولیه بودند. امروز ما کمونیست ها، الگوی دولت سوسیالیستی تکامل یافته تری داریم. باب آواکیان، صدر حزب کمونیست انقلابی در آمریکا بر اساس جمعبندی علمی از آن تجارب، الگویی طراز نوین برای دولت های سوسیالیستی آینده ارائه داده است. در واقع یکی از مهمترین محک ها برای سنجیدن ماهیت جریان هایی که مدعی تغییر جهان هستند، این است که دولت و نظام اقتصادی – اجتماعی که در افق دارند چقدر از دولت ها و نظام های کنونی متفاوت است و آیا گسست رادیکالی را نمایندگی می کند؟ آیا الگویشان از درون جمعبندی تجربه جوامع سوسیالیستی پیشین بیرون آمده و آیا الگویشان حتا از این تجارب سوسیالیستی پیشرفته تر است و چگونه؟ آواکیان براساس جمعبندی از دو تجربه انقلاب های سوسیالیستی در شوروی و چین، درکی به مراتب انقلابی تر از گذشته را ارائه می دهد. درکی که تداوم درک های گذشته است اما از بسیاری از درک ها و پراتیک های گذشته هم گسست کرده است.

فصل سوم کتاب «نقد جهان اوجالان»، زیر عنوان «اقتصاد دموکراتیزه شده و سوسیالیسم تخیلی اوجالان» به الگوی اقتصادی اوجالان هم می پردازد. الگوی اقتصادی اوجالان به ظاهر الگویی است نه کاپیتالیستی و نه سوسیالیستی و اصطلاحاً یک «راه سوم» است. اوجالان می گوید این جامعه: ۱- ضد انحصارات و سرمایه های بزرگ و بهره کشی است؛ ۲- ضد تخریب محیط زیست است؛ ۳- غیرمتمرکز و طرفدار واحدهای تعاونی خُرد و خودگردان است؛ ۴- اخلاق طبیعی و اجتماعی را ضامن سلامت اقتصاد در جامعه می داند؛ ۵- نه مالکیت خصوصی را به رسمیت می شناسد و نه مالکیت دولتی را؛ ۶- به رقابت و بازار به صورت کنترل شده و با نظارت نهادهای اخلاقی جامعه اجازه فعالیت می دهد و ۷- به دنبال خودکفایی اقتصادی واحدهای اجتماعی است به گونه ای که هر واحدی به حداکثر نیازهای خودش را تولید کند. (اوجالان ۲۰۰۷: ۶۲-۶۳)

حیرت انگیز است که در تفکر اوجالان، مقوله «بازار» و «رقابت» متعلق به سیاره دیگری به جز «مالکیت خصوصی و بهره کشی» است! اگر اوجالان «مالکیت خصوصی را به رسمیت نمی شناسد» پس «بازار و رقابت» چه کاره اند؟ رقابت در اقتصاد، رقابت میان «مالکیت ها» است و نه غیر از آن. «بازار» جایی است که «مالکین» مختلف به مبادله با هم می پردازند. «بازار» یک رابطه اقتصادی است و متکی بر مالکیت خصوصی. بازار، حوزه یا مکانیسم مبادله است: خرید و فروش میان افراد و واحدهای سرمایه (شرکت ها، کورپوراسیون ها و غیره). … خرید و فروش یعنی منتقل کردن مالکیت و کنترل فرآورده ها.[۱]

اوجالان می گوید، «مخالف بازار آزاد نیست. بر عکس به سبب محیطِ آزادی که ایجاد می نماید، یک اقتصاد بازار آزادِ راستین است و نقش خلاقانه و رقابتی بازار را انکار نمی کند..». (اوجالان ۱۳۸۹: ۲۳۶)

نظریه اقتصادی اوجالان برگرفته از ابداعات خیالی آنارشیست ها است (مشخصا، موری بوکچین) که می خواهند در مقابل سرمایه داری و سوسیالیسم، اقتصادی مبتنی بر «بازار دموکراتیک» یا «بازار سوسیالیستی» درست کنند! به قول برخی از آنارشیست ها «شکل تعدیل یافته اقتصاد بازار که در آن استثمار نباشد» و بدیلی باشد در مقابل «اقتصادهای آمرانه» (یعنی اقتصادهای سوسیالیستی که برنامه ریزی اقتصادی متمرکز دارند). این ها فکر می کنند می توان بازار را طوری شکل داد که به منافع کارگران خدمت کند. در واقعیت، حاکمیت بازار بدون وجود بازار ابزار تولید و بازار نیروی کار، اوهامی بیش نیست. سند پژاک می نویسد: «شیوه غالب اقتصاد در طول تاریخ، کمونی بوده است و جامعه از طریق معیارهای اخلاقی مانع از رشد اقشار سوداگر در میان خود شده است». (آبدانان ۱۳۹۲: ۲۸) اما این بحث ها پیرامون نقش آفرینی اخلاق و وجدان در عرصه اقتصاد دقیقا همان روایت تکراری و پارسامنشانه خرده بورژوازی در طول تاریخ نظام سرمایه داری است که با تبعیت از نوعی سوسیالیسم تخیلی قصد دارد «خصلت آزمندانه و حرص سیری ناپذیر» سرمایه داران را با اندرزهای اخلاقی مهار کند.

اوجالان می خواهد «راه سومی» در مقابل کاپیتالیسم و سوسیالیسم ارائه دهد. وی می نویسد: «شاید چنین جلوه کند که گویی از اقتصادِ دارای برنامه سوسیالیستی سخن می گوییم اما مدلی که از آن بحث می کنیم متفاوت است. این مدل همانگونه که با برنامه ریزی مرکزی و اقتصادیِ هدایت شونده ارتباطی ندارد، با شرکت های به اصطلاح اقتصادی که وحشی، هدفمند در راستای سود و غیراقتصادی اند نیز ارتباطی ندارد. ساختاری است که جامعه اخلاقی و سیاسیِ بومی تصمیم اجرای آن را متحقق می گرداند… (همان ۳۲۰)

در این سیستم، واحدهای اقتصادی خُرد و خودگردان که مدیریت و سیاست گذاری های آن با خودِ مردم خواهد بود، به جای یک اقتصاد برنامه ریزی شده دولتی عمل می کنند و حیات اقتصادی جامعه، محصول عملِ مشترک و غیرانحصاری و متقابل این واحدها خواهد بود. اوجالان به تبعیت از بحث های بوکچین این مدل را «اکو اجتماع» می نامد و پژاک در توضیح آن می گوید که کیبوتص ها (مزارع اشتراکی یهودیان در اسرائیل) نمونه مناسبی از واحدهای تعاونی کمونال مورد نظر کنفدرالیسم دمکراتیک است و خود مردم، مدیریت این واحدها را بر عهده خواهند داشت. (آبدانان ۱۳۸۹: ۲۹)

اما بر خلاف امیال و آرزوها و همچنین توهمات سرمایه های کوچک، خرده بورژوازی و سوسیالیست های تخیلی، می گوییم که میان نظام اقتصادی سوسیالیستی و سیستم اقتصادی سرمایه داری هرگز نمی توان یک راه میان بُر و یک حد وسط اتخاذ کرد. دقیقا به این دلیل که یا سود و قانون ارزش در مرکز فرماندهی اقتصاد جامعه قرار خواهد گرفت و این یعنی نظام سرمایه داری و یا ابزار تولید که امروزه تحت انحصار طبقه سرمایه دار است به مالکیت جامعه در آمده و در خدمت به جامعه و ریشه کن کردن تمایزات طبقاتی و کلیه اشکال ستم و استثمار و راندن جامعه به سمت یک جهان کمونیستی، استفاده خواهند شد که یعنی سوسیالیسم.

این خصلت دوران ما یعنی عصر سرمایه داری (سرمایه داری امپریالیستی) است که جهت ایجاد جامعه ای بنیادا متفاوت باید سیستم سرمایه داری که رقابت و بازار از عناصر ماهوی آن هستند را از میان برداشت. حتی آن نیروهای سیاسی که مدعی سوسیالیسم هستند اگر بخواهند بر اقتصادی تکیه بزنند که مبتنی بر فرماندهی قانون ارزش در تنظیم اقتصاد است (یعنی، اقتصادی با هدف سودآوری و نه تامین نیازها، اقتصادی بر پایه رقابت نه تعاون، اقتصادی بر پایه قوانین کور بازار و نه برنامه ریزی آگاهانه) لاجرم به بخشی از سیستم بورژوایی و طبقه سرمایه دار تبدیل خواهند شد.

در شماره آینده معرفی کتاب «نقد جهان اوجالان» را پی خواهیم گرفت.

[۱] ریموند لوتا – کتاب «از اقتصاد و سیاست»، فصل دوم: برنامه‌ریزی سوسیالیستی یا سوسیالیسم بازاری؟ کتابخانه سایت cpimlm.org بخش اقتصاد سیاسی