بحثی درباره کتاب پرنده نوپرواز
زمان مطالعه: ۷ دقیقه
| فرخ خرم در تابستان سال ۱۳۸۳ کتابی با عنوان پرنده نوپرواز از سوی انتشارات حزب کمونیست ایران ( مارکسیست لنینیست مائوئیست ) درباره قیام مسلحانه سربداران در آمل (۵ بهمن ۱۳۶۰) منتشر شد. انتشار این کتاب ضربه ی محکمی بر تاریخ نگاری های جعلیِ جمهوری اسلامی بود که با حمله به تجارب انقلابی احزاب، سازمانها و گروههای چپ و کمونیستی در تاریخ معاصر ایران، انقلابیگری و آرمانخواهی کمونیستی در جامعه و خصوصا در میان نسل جوان را هدف گرفته است. انتشار کتاب پرنده نوپرواز فرصت یکه تازی را از تاریخ نگاران رژیم گرفت و گامی مهم بود در روشن کردن ذهن علاقهمندان تاریخ معاصر ایران خصوصا نسل جوان.پرنده نوپرواز حاصل گفتگو با یکی از شرکت کنندگان این قیام بود که در سه فصل و در ۳۵۰ صفحه تدوین شده است. فصل نخست کتاب اختصاص یافته به متن گفتگو که خود شامل ۶ بخش با این عناوین است : مقدمه، تدارک، آغاز، نبرد شهر، تلاشهای بعدی و آنچه درباره سربداران میپرسند. عنوان فصل دوم اسناد و ضمائم تاریخی است که شامل برخی از اعلامیهها و مقالات تحلیلی اتحادیه کمونیستهای ایران از ابتدای انقلاب تا سال ۶۰ و بیانیه های سیاسی و اطلاعیه های نظامی سربداران است. فصل سوم کتاب نیز به اسامی تمام جان باختگان این سازمان در جریان مبارزه با جمهوری اسلامی و زندگی نامه برخی از آنها و آلبوم عکسی شامل تصاویری از جان باختگان و سربداران اختصاص یافته است.نخستین ویژگی کتاب این است که اطلاعات دست اول و نادری در مورد قیام سربداران در اختیار خواننده قرار میدهد که عبارتند از: چگونگی اتخاذ تصمیم و تدارک برای قیام از سوی رهبری اتحادیه، روند استقرار قوای مسلح سربدار در جنگل و چگونگی درگیریهای نظامی تا پیش از پنجم بهمن، قیام پنج بهمن و درگیری مسلحانه در شهر، عقب نشینی و ادامه قیام و غیره. از این نظر اطلاعات موجود در کتاب بی مانند است چرا که تا پیش از انتشار این کتاب تنها دو منبع برای دانستن از واقعه آمل در دسترس بود: نخست روزنامه های رژیم در حین محاکمه اعضا و رهبران اتحادیه در سال ۶۱ [ که بعدها به صورت کتاب از سوی مرکز اسناد منتشر شد ] و دیگری خاطرات مردم شهر آمل که محدود به مشاهدات ایشان فقط از قیام پنجم بهمن بود و نه مقطعی که سربداران در جنگل بودند و پس از آن و این بخش از خاطرات مردم هیچگاه به سند و منبع تاریخی مکتوب و مستند و قابل مطالعه همگان تبدیل نشد.دومین ویژگی کتاب پرنده نوپرواز و یکی از مهمترین خصوصیات منحصر به فرد آن این است که فقط ذکر خاطره و شرح ما وقع نیست و از این نظر فراتر از تاریخ نگاری روایی میرود. در سراسر گفتگو به ویژه فصلهای تدارک و آنچه درباره سربداران میپرسند بحثهای تئوریک و سیاسی فشرده و حادی پیرامون چگونگی اتخاذ تصمیم قیام و خصوصا تبیین مبانی چرایی شکست قیام به طور اخص و کل پروسه شکست انقلاب ایران به صورت اعم مورد بحث قرار گرفته است. بنا بر این پرنده نوپرواز به نوعی آسیب شناسی شکست انقلاب ایران و شکست جنبش کمونیستی ایران در مقطع انقلاب و پس از آن نیز میباشد. این مطلب البته در سطحی پایه ای برآمده از خصوصیات خط و مشی سیاسی و فکر حاکم بر حزب کمونیست ایران (مارکسیست- لنینیست- مائوئیست) میباشد. واقعیت این است که بقایای اتحادیه کمونیستهای ایران پس از ضربات امنیتی و نظامی سختی که تا اواسط دهه ۶۰ هستی فیزیکی و تمام موجودیت اتحادیه را تا مرز نابودی کامل پیش برد، در پروسه بازسازی تشکیلاتی و در جریان بحثها و پلمیکهای درونی به یک جمعبندی علمی و انتقادی همه جانبه از ایدئولوژی و خط مشی و پیشینه سازمان به خصوص در مقطع زمانی بهمن ۵۷ تا خرداد ۶۰ دست زدند که در زمستان سال ۱۳۶۵ به صورت یک سند بیرونی و با عنوان با سلاح نقد (جمعبندی از گذشته اتحادیه کمونیستهای ایران) از سوی انتشارات خود اتحادیه منتشر شد. این جزوه یک خود انتقادی صریح و بی پرده از زاویه چپ و کمونیستی [ و نه ندامت طلبانه و از افق راست و بورژوا دموکراتیک] است و از این نظر به جرأت میتوان گفت در تاریخ جنبش کمونیستی ایران به ویژه در مقطع حیاتی پس از شکست انقلاب سال ۵۷ همتایی ندارد. پرنده نوپرواز و روش تحلیلی و تبیینی این کتاب میراث دار مشی خود انتقادی اتحادیه در با سلاح نقد است. نکته برجسته هر دو کتاب اتکا به نقد مارکسیستی از زاویه انقلابی و کمونیستی است به قصد تداوم مبارزه انقلابی و کمونیستی و باز سازی تشکیلاتی در این مسیر. از این منظر پرنده به واقع کتابی است پراتیک و برای امروز و نه کندوکاو در گذشته های فراموش شده و بنا بر این مصداق واقعی تاریخ نویسی و تاریخ پژوهی زنده است. یعنی رویکردی به نگارش و پژوهش در تاریخ که هدف آن نه حفظ و ثبت آنچه متعلق به یک گذشته زمانی به اتمام رسیده است، بلکه بازبینی در گذشته با نگاه به آینده و به قصد حل مسائل تئوریک و پراتیک مبارزه امروزی و فعلی. گفتنی است که هم پا با سلاح نقد، دو سند دیگر نیز در همان مقطع با نام های پرولتاریای آگاه و مساله زن و چهار گفتار فلسفی (در پرتو بررسی انتقادی خط و پراتیک اتحادیه کمونیست های ایران) تهیه و بعدها منتشر شد که جملگی بیانگر روش نقد علمیِ اتحادیه از آن مقطع تا کنون میباشد.ویژگی سوم پرنده نوپرواز این است که کوشیده است با نگاهی علمی، تاریخ را بازخوانی و تدوین کند. این کتاب اگرچه تألیفی است سازمانی و حزبی یعنی از سوی یک حزب سیاسی برای جمعبندی از پراتیک گذشته اش صورت گرفته و قطعا با یک نگاه سیاسی و خطی ویژه و همراه با همدلی های عاطفی و احساسی که هرگز از مورخ جدا شدنی نیست، نوشته شده است اما آگاهانه کوشیده است تا دغدغه ها و ملاحظات سیاسیِ پیشِ پا یا تمایلات و گرایشات شخصی نویسنده مانع از اتکا به بی طرفی های ممکن در علم تارخ نشود و از این نظر کتابی است منطبق با تاریخ نویسی علمی. گواه ما روش ماتریالیستی دیالکتیکیِ نویسنده است در شناسائی و بررسیِ اشتباهات تلخ و گزنده ی نظری و عملی اتحادیه کمونیست ها در رابطه با مبارزه مسلحانه سربداران در عین دفاع از دستاوردهای آن. در جای جای کتاب نویسنده به ارزیابی نقادانه از مشی پیشین اتحادیه به ویژه در فاصله سال ۵۷ تا ۶۰، طرازبندی از اشتباهات کوچک و بزرگ در جریان تصمیم گیری و اجرای طرح قیام وغیره می نشیند. و می توان دید دنیائی فاصله است میان این روش و «تاریخ نگاری» های جمهوری اسلامی.مسئولین حزب کمونیست ایران ( م.ل.م ) در پاسخ به یکی از انتقاداتی که به کتاب شده بود از لزوم تبعیت از یک روش علمی در تاریخ نگاری صحبت کرده و تضادهای موجود در مسیر نوشتن این کتاب بر اساس یک متد علمی را چنین تبیین کردند : « ما ضمن نگارش این کتاب با مجموعه ای از تضادهای مشخص روبرو بودیم که حل شان نیازمند اتخاذ متدهای صحیح بود. تضاد بین بیطرفی علمی با تعهد ایدئولوژیک یا به عبارت دیگر جانبداری آشکار ما از آن مبارزه. تضاد بین حلقه شناخت امروز با حلقه شناخت آنروز ما. تضاد بین فاکتور عینی با فاکتور ذهنی؛ به عبارتی تضاد بین طرح آنچه که گذشت با آنچه که فکر می کردیم. تضاد بین ترسیم آنچه که اجتناب ناپذیر بود با آنچه که اجتناب پذیر بود. به عبارتی دیگر تضاد بین جبر و اختیار و حتی ضرورت و تصادف.» (حقیقت ارگان حزب کمونیست ایران ( م ل م ) شماره ۲۶ – بهمن ۱۳۸۴)اما کتاب هنوز ظرفیت تکامل دارد و مانند هر پدیده ی دیگر دارای نقطه ضعف هایی نیز هست. به عنوان مثال کتاب ( به ویژه کتاب تاریخی ) نیاز به یک فهرست نام ها دارد و در صورت امکان یک نمایه مفهومی. همچنین مخاطب با مطالعه ی فصل های گفتگو متوجه میشود که در سال ۶۰ درون رهبری اتحادیه و در کل بدنه ی تشکیلات یک جدال سیاسی- ایدئولوژیک و یک مبارزه دو خط حاد پیرامون استراتژی مبارزه با رژیم و دست زدن یا دست نزدن به مبارزه مسلحانه و قیام در گرفته است و فردی که گفتگو با او صورت گرفته است جزء اکثریت سازمان و طرفدار قیام بوده است. در کتاب فقط به وجود این مبارزه دورنی اشاره شده است و عمدتا دلایل جناح اکثریت برای در پیش گرفتن قیام تشریح شده است و جز چند مورد کوتاه اشاره ای به استدلال های نظریِ جناح اقلیت نشده است. البته نباید فراموش کرد که بسیاری از اسناد درونی سازمان های سیاسی که در آن سال ها درگیر مبارزه مرگ و زندگی با رژیم جمهوری اسلامی بودند در جریان درگیری ها و حملات از بین رفته و یا به دست دشمن افتاد و بنا بر این به احتمال بسیار زیاد تهیه کنندگان این کتاب نیز دسترسی به آن اسناد نداشته اند، با این وجود به نظر میرسد در صورت امکان در چاپ های بعدی این مساله باید مورد توجه بیشتری قرار بگیرد تا کتاب به لحاظ سندی از دقت نظر بیشتری برخوردار گردد. همچنین نیکو بود که این کتاب به سایر زبانها به ویژه انگلیسی نیز ترجمه میشد تا درس های قیام سربداران در اختیار جنبش بین المللی کمونیستی و پرولتاریا و زحمتکشان سراسر جهان قرار بگیرد.به هر رو پرنده نو پرواز آغازگاه خوبی است از سوی یکی از احزاب کمونیستی و انقلابی ایران در نوشتن تاریخ و تحقیق پیرامون مسائل فکری، سیاسی، عملیِ جنبش کمونیستی ایران در آن سال ها. امری که باید از سوی سایر جریانات و احزاب کمونیستی دیگر نیز هر چه زودتر به عنوان یک ضرورت و یک وظیفه درک شده و در مسیر آن اقدام شود. درست به این دلایل که عرصه تاریخ نگاری و تاریخ پژوهی نیز از مبارزه طبقاتی منفک نیست و اگر تاریخ جنبش انقلابی و کمونیستی ایران از سوی بازیگران اصلی آن نوشته نشود، تصویر واقعی این تاریخ با تمام نقاط ضعف و قوتش دیر یا زود یا از طرف دروغ پردازان جمهوری اسلامی یا موسسات پژوهشی امپریالیستی و یا تعدادی از چپ های سابقِ اکنون نادم مورد انواع و اقسام دروغ ها و تحریفات ضد تاریخی و پورژوایی و ارتجاعی قرار میگیرد. امری که در مورد قیام سربداران آمل به دلیل وجود کتابی چون پرنده نو پرواز و تلاش های رفقای دست اند کار تهیه این کتاب کم تر امکان تحقق یافت و امکان دست یافتن به حقایق تاریخی آن قیام و همچنین تحلیل و تبیین دلایل وقوع و شکست آن در اختیار جنبش انقلابی و کمونیستی ایران، علاقه مندان تاریخ و به ویژه نسل جوان ایران قرار گرفت.در انتها مایلم علاقه مندان تاریخ «قیام آمل» را به سخن رانی های ایراد شده در جلسات پالتاکی اتاق ۵ بهمن رجوع دهم. این جلسات در ماه های بهمن و اسفند ۱۳۹۰، به مناسبت سی امین سالگرد “قیام آمل، برگزار شدند. در این جلسات انقلابیون نسل گذشته، ناظران این واقعه تاریخی و هم چنین رفقای زندانی سیاسی سابق که با رهبران قیام آمل هم بند بودند سخنانی ایراد کردند، خاطرات و مشاهداتی را بیان کردند که به نوبه خود اسناد شفاهی مهمی برای آشنائی نسل جوان با این رویداد تاریخی هستند.(۶) منابع۱ – پرنده نوپراز، گفتگو با یکی از رفقای شرکت کننده در مبارزه مسلحانه سربداران و قیام آمل، انتشارات حزب کمونیست ایران (مارکسیست لنینیست مائوئیست)، ۱۳۸۳http://sarbedaran.org/library/ghyame%20amol/ghiyam-amol.pdf۲ – با سلاح نقد (جمعبندی از گذشته اتحادیه کمونیستهای ایران)http://sarbedaran.org/mozuat/tajareb/iran/slahe-naghd.htm۳ کمونیسم و مساله زنان، جهتگیریهای نوین حزب کمونیست ایران (مارکسیست لنینیست مائوئیست)http://sarbedaran.org/library/zan-net-fin2.pdf۴ – چهار گفتار فلسفی (در پرتو بررسی انتقادی خط و پراتیک اتحادیه کمونیستهای ایران)http://sarbedaran.org/library/4goftar_falsafi_sarbedaran.pdf۵ – حقیقت ارگان حزب کمونیست ایران ( م ل م ) شماره ۲۶ – بهمن ۱۳۸۴http://sarbedaran.org/archives/haghighat/HAGH26.۶- لینک سخنرانی های اتاق ۵ بهمن در بلاگ اسپات پرنده نوپرواز موجود است http://parandenoparvaz.blogspot.com |