نشریه حقیقت شماره ۴۷. آذر ۱۳۸۸

 نظراتی درباره سوسیالیسم و کمونیسم

بخش هائی از سخنرانی باب آواکیان، صدر حزب کمونیست انقلابی آمریکا. هفته نامه «انقلاب» – ۸ مارس ‏۲۰۰۶

چرا خواهان قدرت دولتی هستیم؟ چرا به قدرت دولتی نیاز داریم؟

بگذارید صاف برویم سر اصل مطلب و به اساسی ترین پرسش بپردازیم: چرا مجموعه سخنرانی های اخیرم   با بحث در مورد قدرت دولتی آغاز شد؟ چرا تاکید کردم که ما خواهان کسب قدرت دولتی هستیم؟

از پاسخ ساده و پایه ای شروع می کنم: این خواست، خواستی درست و ضروری است. وقتی قدرت دولتی در دست افراد درست، یعنی طبقه درست، و در خدمت کارهای درست باشد یک چیز خوب و فوق العاده است. انجام کارهای درستی مانند پایان بخشیدن به استثمار، ستم و نابرابری اجتماعی نیازمند داشتن قدرت دولتی است. خلق جهانی که در آن نوع بشر بتواند به شیوه های نوین جامعه خود را سازمان دهد و بیش از پیش شکوفا شود؛ خلق یک جهان کمونیستی؛ مستلزم داشتن قدرت دولتی است.

برای اینکه تصویر روشنی از این حرف داشته باشید کافیست به کلیه قید و بندهائی که بر گرده مردم است فکر کنید؛ به چیزهایی که به مردم تحمیل می شود. لحظه ای فکر کنید که با داشتن یک دولت انقلابی چه کارها برای ریشه کن کردن این ستم ها می توان کرد که امروز به علت نداشتن قدرت دولتی نمی توانیم بکنیم. نگاهی به زندگی محلات فقیرنشین کنید که قدرت دولتی حاکم – مشخصا نیروی پلیس آن – چگونه مردم را به طور دائم مورد تحقیر و آزار قرار می دهد، با وحشی گری آشکاری با آنان رفتار کرده و به قتلشان می رساند. به این فکر کنید که اگر قدرت دولتی در دست توده های مردم بود و دستگاه دولتی، حامی مردم در محو شرایط کنونی بود، چگونه دنیایی داشتیم؟ اگر دولت در دست مردم بود به مشکلاتی که بین توده ها وجود دارد رویکردی کاملا متفاوت می داشت و به شیوه ای متفاوت آن ها را حل می کرد.

به مساله تجاوز جنسی در جامعه فکر کنید که مساله عظیمی است و عمیقا ریشه در روابط بنیادین این جامعه دارد. فکر کنید که وقتی سرمایه داری سرنگون شود و دولت سوسیالیستی بر سر کار بیاید، حتی در کوتاه مدت چه کارهایی در این مورد می توان انجام داد. با به کارگیری قدرت دولتی به شیوه ای انقلابی و بر یک مبنای کمونیستی (بر مبنای رهبری کمونیستی و اهداف کمونیستی) می توان موارد تجاوز جنسی را به میزان زیادی کاهش داد و آن را از یک پدیده مهم به چیزی که به ندرت اتفاق می افتد تبدیل کرد و راه های تعیین کننده ای برای نابودی کامل آن گشود.

می توانیم فهرست بلندی از بلاهائی که به علت نداشتن قدرت دولتی، بر سر مردم دنیا می آید، تهیه کنیم: فهرستی از روابطی که دائما مردم را در انقیاد نگاه می دارد، از شرایط بیماری و سوء تغذیه، از آنچه که در کلام قدرتمند مارکس «درد کشنده زحمت» نام گرفت و همراه با فقر و خشونت خرد کننده و هزار نوع   آزار و رنج غیر ضروری دیگر که بر میلیاردها نفر در سراسر دنیا تحمیل می شود. و این وضعیت اساسا به خاطر آن است که قدرت دولتی به جای اینکه در دست مردم باشد در اختیار استثمارگران و ستم کاران است.

در این مرحله از تاریخ،کسی را که خواهان قدرت دولتی نباشد، دغدغه دستیابی به آن را نداشته باشد، و نداند که بعد از دست یافتن به آن، با آن چه باید کرد، نمی توان کمونیست دانست.   کسب قدرت دولتی پیچیدگی های زیادی دارد ولی زمانش رسیده که مطلقا هرگونه ابراز تاسفی در مورد خواست دست یابی به قدرت دولتی یا تردیدها و نگرانی های اگزیستانسیالیستی در مورد اینکه دولت های پرولتری خوبند یا بدند را کنار بگذاریم. دولت های پرولتری خیلی خوبند. متن سخنرانی هایی را که ریموند لوتا در چند دانشگاه ایراد کرده است مطالعه کنید. این سخنرانی ها که عنوان «سوابق را صاف و پوست کنده جلو بگذاریم» دارند، درباره تاریخ اعمال دیکتاتوری پرولتاریا توسط پرولتاریاست. با نگاهی به سوابق واقعی این دولت ها می توانیم ببینیم که آن ها علیرغم خطاهائی که داشتند، بر مبنای ااعمال قدرت دولتی توسط پرولترها و تحت رهبری پیشاهنگان کمونیست، کارهای عظیمی انجام دادند. اگر رویکرد علمی داشته باشیم می توانیم ببنیم که هیچ یک از آن پدیده های مثبت و حقیقتا تاریخی ـجهانی بدون در دست داشتن یک دولت انقلابی حاصل نمی شد. نگاهی کنید به کارهایی که در دنیای امروز برای از بین بردن دهشت هایی که بر توده ها وارد می شود لازم است انجام دهیم. و جامعه ای درست کنیم که در آن هیچ پایه و اساسی برای این دهشت ها موجود نباشد. آنگاه می توانید به روشنی ببینید که چرا قدرت دولتی چیزی بسیار خوب و بسیار ضروری است.

البته در مورد جهت گیری دولتی که ما می خواهیم، سوالاتی اساسی مطرح است: ما این قدرت دولتی را برای چه کسی و چه هدفی می خواهیم؟ جهت گیری صحیح، خواست کسب قدرت برای دست یافتن به رهائی مردم و نهایتا رهائی کل نوع بشر است. جهت گیری درست در خواست کسب قدرت دولتی این است و داشتن اراده و توانایی در رهبری مردم به سوی این هدف که برای آنان بسیار مهم و به واقع ارزشمند است.

***

یک درک ماتریالیستی از دولت و رابطه اش با زیربنای اقتصادی

بر پایه آنچه گفتم می خواهم به درک ماتریالیستی از دولت و رابطه اش با زیربنای اقتصادی بپردازم.

دولت در جوهر خود یک ابزار حاکمیت طبقاتی و سرکوب طبقاتی است.

اول ببینیم دولت چیست؟ در برخی اندیشه های پست مدرنیستی که تبارزش را در بعضی گرایشات چپ مشاهده می کنیم، با این فرمولبندی روبرو می شویم که: «دولت یک واسطه است.» این، بیان زینتی همان نظریه ای است که دولت را ابزار حاکمیت طبقاتی نمی داند. بلکه آن را موسسه ای قلمداد می کند که می تواند بر حسب میزان فشاری که گروه های مختلف جامعه بر آن وارد می کنند تحت تاثیر و نفوذ آن ها قرار بگیرد. بدون شک این یک دیدگاه رفرمیستی است که در مقابل دیدگاه انقلابی قرار دارد و به یک برنامه رفرمیستی در مقابل برنامه انقلابی می انجامد. این نظریه که دولت می تواند تحت تاثیر قرار بگیرد و نتیجتا در جهات متفاوت عمل کند، همان دیدگاه قدیمی رویزیونیستی از دولت است که این روزها به زبان «پست مدرنیستی» بیان می شود. بر مبنای این دیدگاه، دولت قابل تغییر است و می تواند تحت تاثیر قرار گرفته و بر مبنای اینکه چه کسی بر آن تاثیر گذاشته، خصلتی متفاوت بیابد و نقشی متفاوت بازی کند.

اما تحلیل ماتریالیستی واقعی از خصلت و نقش دولت در انجام انقلاب و متحول کردن واقعی جامعه بسیار حیاتی است. برای فهم این که معضلات چیست و راه حل کدام است چنین تحلیلی ضروری است. بنابراین بیایید عمیق تر به این سوال بپردازیم که دولت چیست؟ خصلت اساسی و نقش اساسی دولت چیست؟

انگلس در کتاب «منشاء خانواده، مالکیت خصوصی و دولت» با جمعبندی از تحلیل های ماتریالیستی تاریخی متعدد، می گوید که دولت ابزار حاکمیت طبقاتی است؛ ابزار سرکوب طبقه ای توسط طبقه حاکم است؛ وقتی جامعه به طبقات و مشخصا به طبقات متخاصم، یعنی طبقات استثمارگر و استثمار شونده تقسیم شد، دولت به ظهور رسید. دولت تبارزی از تقسیم جامعه به طبقات متخاصم است.

در کتاب «دمکراسی: آیا می توانیم چیزی بهتر از آن به وجود بیاوریم؟» حرفی از ریموند لوتا را نقل کردم که می گفت دولت جلوه ای از تقسیم کار در جامعه است. همین امر به دولت خصلت طبقاتی مشخصی را می بخشد. به عبارت دیگر، دولت به طور عام خصلت و نقش ابزار سرکوب طبقاتی را دارا است. یا به بیانی دیگر، ابزار دیکتاتوری است. اما اینکه دولت جلوه ای از یک تقسیم کار معین در جامعه است، به هر دولت متفاوت یک خصلت خاص می بخشد. و به مفهومی همه جانبه و اساسی می توان گفت که دولت جلوه ای از مناسبات تولیدی کلی در جامعه است. این مناسبات را بازتاب می دهد و به نوبه خود به تقویت این مناسبات خدمت می کند. در اینجا یک استثناء وجود دارد. دولت پرولتری صرفا در پی انعکاس و تقویت روابط تولیدی و اجتماعی موجود در جامعه نیست بلکه ابزاری است برای متحول کردن بیشتر این روابط. این ویژگی دولت پرولتری را به طور کیفی از کلیه اشکال پیشین دولت در جامعه بشری، متمایز می کند.

هدف دیکتاتوری پرولتاریا الغای طبقات همراه با سایر «چهار کلیت» است. هدف آن نابودی طبقات و اساس مادی طبقات است. نه از طریق نابودی فیزیکی (اتهام کاریکاتور گونه ای که به ما می بندند) بلکه از طریق متحول کردن جامعه. هدف دیکتاتوری پرولتاریا، محو بورژوازی، محو خرده بورژوازی و محو پرولتاریاست. و همانگونه که در گفت و گویی با برخی رفقا گفتم، از میان این سه طبقه فقط پرولتاریا است که نگران این مساله نیست. (خنده حضار) هیچ یک از آن دو طبقهء دیگر نمی خواهند محو شوند. معنای این حرفی که می زنم این نیست که دیکتاتوری پرولتاریا بر خرده بورژوازی هم اعمال می شود. این مساله دیگری است. معنایش اینست که شما باید شرایط و مردم را متحول کنید به نحوی که نه فقط بورژوازی بلکه خرده بورژوازی و حتی پرولتاریا نیز دیگر وجود نداشته باشند. ولی پرولتاریا تنها طبقه ای است که به قول معروف می خواهد تا ته خط برود.

اگر نقش دولت را بفهمیم و آنچه قبلا در مورد این که چرا خواهان قدرت دولتی هستیم را به یاد آوریم، می توانیم عمیقتر حقیقت و واقعیت این اظهاریه را درک کنیم که بدون قدرت دولتی همه چیز توهم است. یعنی بدون داشتن قدرت سیاسی، هیچ کار اساسی برای دگرگونی اساسی و کیفی جامعه، برای خلاص شدن از ستم و استثماری که اکثریت نوع بشر را در چنگال خود گرفته و کابوسی برای آنان است، نمی توان کرد. اخیرا ۲ مقاله از «سرویس خبری جهانی برای فتح» را می خواندم. طنز آنجاست که تاریخ انتشارشان روز ۴ جولای (روز ملی آمریکا) بود. یک مقاله در مورد گلوبالیزاسیون و نشست سران دولت های کشورهای عمده صنعتی و خواست الغاء یا کاهش قروض، و دومی در مورد آفریقا و مشخصا کنگو. هرکس این مقالات را نخوانده حتما باید بخواند. ارزش آن را دارد که بیش از یک بار خوانده شود. زیرا به شکلی زنده شرایط دهشتناک توده های مردم را تحت حاکمیت و سلطه امپریالیسم و بنگاه های محلی امپریالیسم در این کشورها، تصویر کرده است. طی یک دهه اخیر در کنگو، بین ۳ تا ۵ میلیون نفر در جنگ های جاری آن کشته شده اند. هیچ یک از طرفین این جنگ ها، چیز مثبتی را در چارچوب رهائی خلق ارائه نمی دهند. همه این ها نیروهای نظامی هستند. برخی اوقات واقعا باندهایی هستند که توسط بنگاه ها و کنسرسیوم های مختلف سرمایه داری علم شده اند تا بر سر غارت و چپاول منابع معدنی و ارزشمند آن نواحی با رقبایشان بجنگند. این مرا به یاد ترانه قدیمی پیترتاش — «با آپارتاید نبرد کنید» — می اندازد که می گفت: «الماس هامو می دزدی، موشک قاره پیما واسه خودت می سازی». این واقعیت دهشتناکی است که جریان دارد. این چیزی است که امپریالیست ها طی ۴۰ سال گذشته، بعد از کشتن لومومبا و آغاز جنگ داخلی و حمایت از حاکمیت موبوتو در زئیر اعمال کردند ( قبلا کنگو را زئیر می نامیدند). و وقتی که شرایط بسیار حاد شد، طی یک دهه میلیون ها نفر در آن بخش دنیا کشته شدند. این مردم مثل مورد نیجر و بقیه نقاط آفریقا، فقط از قحطی نمردند. بلکه در این جنگ ها کشته شدند. در جنگ های نابود کننده ای که هیچ برنده ای ندارد. جنگ های ارتجاعی که توسط امپریالیست ها و حتی توسط شرکت ها و کنسرسیوم هایی که کشور را غارت می کنند، سازمان یافته اند.

اگر مارکسیست باشید در مواجهه با این اوضاع خواهید گفت: «این کشورها واقعا نیاز عاجلی به یک دولت پرولتری دارند.» اما مردم دنیا مجبور شده اند این دهشت ها را تحمل کنند زیرا انقلاب واقعی نکرده اند و قدرت دولتی پرولتری ندارند. شما می توانید به هر طریق که می خواهید و هر اندازه که می خواهید به دولت به مثابه یک نهاد، انتقاد کنید اما اول بگذارید دیکتاتوری پرولتاریا را برقرار کنیم و بعد خواهیم گذاشت که مردم از آن انتقاد کنند! همانطور که قبلا خاطر نشان کردم ( و یک نمونه اش در مصاحبه ام با مایکل اسلیت آمده) حتا وقتی تناقضات و محدودیت های دولت پرولتری را به نقد می کشیم باید ضرورت آن را درک کرده و آن را تحسین کنیم. این یک وحدت اضداد است – مثل وحدت اضدادهای دیگر: تحسین دولت پرولتری و در عین حال انتقاد از کمبودهایش. اگر این مساله را به مثابه یک مارکسیست، یک کمونیست درک کنید، آن وقت می توانید ببینید که مردم برای خاتمه بخشیدن به دهشت هایی که گریبانگیرشان است چه نیاز عاجلی به قدرت دولتی دارند. در جنگی که در کنگو جریان دارد، قبایل را به جان هم انداخته اند که یکدیگر را کشتار کنند. حتی آنچه در رواندا اتفاق افتاد هم به یک شبکه گسترده تر مناسبات امپریالیستی و جنگ مابین امپریالیستهای رقیب مربوط بود. هر چند که آن ها در مورد وقایع رواندا اشک تمساح ریختند و از این مساله برای شکل دادن به افکار عمومی به نفع مداخلاتشان در سراسر دنیا استفاده کردند. آن ها همین کار را در مورد نپال می کنند. می گویند: «نباید نپال به یک رواندای دیگر، یگ کامبوج دیگر تبدیل شود. نوع بشر نمی تواند اجازه چنین چیزی را بدهد. نمی تواند اجازه دهد که این جامعه در آشوب و کشتار طرفین غرق شود.» همین حالا دارند افکار عمومی را در ارتباط با نپال و دورنمای پیروزی انقلاب تحت رهبری مائوئیست ها فعالانه در این جهت شکل می دهند. بحثی که در مورد آفریقا و شرایط وحشتناکی که به مردمش تحمیل شده، کردم، کاملا زنده و واقعی است. علت این شرایط، فقدان یک دولت پرولتری برای مردم است. البته که هر جا دولت پرولتری ایجاد شود، کماکان باید به لحاظ نظامی در مقابل امپریالیست ها و سایر نیروهای ارتجاعی بایستد. ولی بدون در دست داشتن قدرت دولتی توده های مردم هیچ بختی نخواهند داشت و اصلا مطرح نخواهند بود. اگر قدرت دولتی پرولتری نداشته باشیم قادر به تجدید سازمان دهی جامعه بر یک مبنای متفاوت نخواهیم بود؛ نخواهیم توانست در حین دگرگون کردن جامعه به حمایت از مبارزات انقلابی دیگر در سراسر دنیا بپردازیم و جهان را به سوی کمونیسم برانیم.

باز تاکید می کنم: بدون قدرت دولتی همه چیز توهم است

اگر از دید یک کمونیست به مساله نگاه کنید فورا با این نکته روبرو می شوید که تا چه اندازه مردم دنیا از فقدان قدرت دولتی پرولتری رنج می برند؛ انواع و اقسام قدرت های دولتی ارتجاعی بر آنان تحمیل شده؛ در کشتارهای دو طرفه به خاطر منافع کسانی که قدرت دولتی دیگری در اختیار دارند و به امپریالیسم و ستم و استثمار دیگری خدمت می کنند، به این سو و آن سو تازانده می شوند. این در مورد بخش های گسترده ای از دنیا صدق می کند. بدون قدرت دولتی پرولتری هیچ کاری با این وضع نمی توان کرد. ببینید! من برای کسانی که به «پزشکان بدون مرز» می پیوندند احترام زیادی قائلم. ولی بسیاری از آنان بعد از مدتی کنار می کشند. چون در تلاش برای انجام کاری برای مردم دنیا، با مشکلات و موانع بسیار عظیم روبرو می شوند. این مشکلات دقیقا به دلیل آن که مردم خود را از چنگال امپریالیسم خلاص نکرده و یک قدرت دولتی پرولتری برقرارنکرده اند، به طور تصاعدی رشد کرده اند و می کنند. وقتی که این مسائل را ببینید و درک کنید – منظورم یک درک معوج از پشت یک منشور بورژوایی یا رویزیونیستی نیست بلکه از یک موضع کمونیستی است – فورا با این واقعیت روبرو می شوید که نیاز عاجل و آشکاری به انقلاب پرولتری و استقرار قدرت دولتی پرولتری است. بله، این انقلاب باید از مراحل گوناگون عبور کند. ولی در اساس، و در تحلیل نهایی و بنیادا، هدف ما باید انقلاب پرولتری و قدرت دولتی پرولتری باشد که نخستین جهش بزرگ به سوی هدف نهایی یعنی دنیای کمونیستی به حساب می آید. دنیا هر نوع دولتی را تجربه کرده است. امپریالیست ها از تجربه انواع و اقسام دولت های دیگر استفاده می کنند تا این فکر را تقویت کنند که سلطه امپریالیستی و حتا استعماری، هر چه هم که باشد، بهترین چیزی است که می تواند نصیب مردم آفریقا و دیگر   نقاط جهان سوم بشود. آن ها به کشورهای آفریقائی اشاره می کنند و می گویند «ببینید بعد از استقلال چه ها کردند.» با این حرفشان منکر می شوند که این مردم هیچگاه صاحب استقلال واقعی نشدند. کنگویی ها موبوتو را داشتند. آیا این اسمش استقلال است؟!

اگر می خواهید بفهمید که چرا «بدون قدرت دولتی همه چیز توهم است» باز هم می گویم به چیزهایی فکر کنید که باید شما را دیوانه کند. و اگر کمونیست باشید، شما را دیوانه خواهد کرد. پیش از هر چیز فکر همین چیزها بود که شما را به سمت کمونیسم کشاند. زیر بار سنگین این وضعیت، دریافتید و فهمیدید که در محدوده نظام موجود، هیچ راه حلی برای این بلاها وجود ندارد. همه این چیزهای تنفر انگیز در ابعادی گسترده در حال رشد است و شما به مفهومی اساسی هیچ کار در موردش نمی توانید انجام دهید. زیرا هنوز قدرت دولتی پرولتری ندارید. زیرا این ایده که می توان بدون قدرت دولتی کاری در این مورد انجام داد، در واقعیت هیچ نیست مگر توهم.

بعد از انتخابات ۲۰۰۴ و نقش مهمی که فاشیست های مسیحی بنیادگرا در به اصطلاح «انتخاب مجدد» بوش بازی کردند، جیم ولیس (یک «نواندیش دینی» در آمریکا –مترجم) کوشید این ایده را تبلیغ کند که تنها راه مخالفت موثر با فاشیسم مسیحی، مخالفتی است که از ایده های مورد قبول آن ها استفاده کند و در بسیاری ایده ها و مبانی بنیادگرایانه مذهبی با آنها سهیم و شریک باشد. گیرم که به این نقاط مشترک رنگ و لعاب دیگری بزند. بخش هایی از طبقه حاکمه آمریکا از این ایده جیم ولیس پشتیبانی می کنند. همانطور که چند سال پیش در مقاله «موعظه از منبری که روی استخوان های مردم بنا شده» خاطر نشان کردم، ولیس حتی زمانی که وجود آلام توده های مردم در سراسر دنیا را به رسمیت می شناسد و آن را محکوم می کند یا لااقل از آن ابراز تاسف شدید می کند، رویهم رفته سازش میان ستم گر و ستم دیده را موعظه می کند و به تبلیغ اصلاحات درون نظام و در چارچوب مناسبات ستم و استثمار می پردازد– هم در سطح آمریکا و هم در کل دنیا. او اصرار دارد که اصلاحات، و نه انقلاب، تنها راه ایجاد تغییرات مثبت است. او آشکارا علیه کمونیسم جدل می کند و در این راه، بسیاری از تحریفات و بهتان های ناپخته علیه تجربه تاریخی جامعه سوسیالیستی و جنبش کمونیستی را قبول و تکرار می کند. او که به تازگی کتاب جدیدی به نام «سیاست های خدا» منتشر کرده، در اثر دیگرش به نام «روح سیاست» چند مثال در مورد اصلاحات و سازش و تغییرات مسالمت آمیز درون نظام آورده است تا نشان دهد که این ها امید بهبود وضعیت توده های رنج کشیده را تقویت می کند و در واقع تنها راه امید است. ولیس مثال برزیل را می زند. نمی دانم که این داستان واقعی است یا جعلی، ولی حالا فرض می کنیم که واقعی است و به مضمونش می پردازیم. می نویسد که در بخش کوچکی از برزیل دهقانان را از زمین هایشان بیرون کرده بودند. آنان به همسران سناتورهای برزیل شکایت بردند. (ضمنا به مناسبات اجتماعی که در اینجا بازتاب یافته هم توجه کنید.) خب، از اینجا به بعد به نوعی بازنویسی داستان یونانی «لیسیس تراتا» است. زنان روی شوهران خود یعنی سناتورها فشار گذاشتند تا اقدام کنند و جلوی بیرون کردن دهقانان از زمین هایشان را بگیرند. ولیس این داستان را بزرگ می کند و آن را به عنوان یک چارچوب، یک نمونه از اینکه چگونه می توانیم اصلاحات را پیش بریم ارائه می دهد. من رفتم و مقداری در مورد وضعیت فعلی برزیل تحقیق کردم، می بینید باید کار و تحقیق کرد. (خنده حضار) طی ده پانزده سال اخیر، که شامل زمان وقوع داستان دهقانان هم می شود، ۱۵ میلیون دهقان از زمین هایشان رانده شده اند. حتی اگر داستان ولیس واقعی باشد و دهقانان مورد بحث در بخش کوچکی از برزیل از زمین هایشان بیرون نشده باشند، باید به تصویر بزرگتر نگاه کنیم. اولا، آن دهقانان یا اغلب آنان تا به حال دیگر باید از زمین هایشان رانده شده باشند. تازه اگر تعداد اندکی از آنان همچنان باقی مانده باشند، باید دید که طی همین دوره ۱۵ میلیون دهقان دیگر را از اراضی شان بیرون کرده اند و به زاغه ها و حلبی آبادها رانده اند. حتما خیلی از شما فیلم «شهر خدا» را دیده اید و می دانید که چه سرنوشتی در انتظار مردمی است که به شهرها رانده می شوند. برزیل نماهای بیرونی و بخش های مجزای پر زرق و برقی دارد. و بقیه اش فقر وحشتناکی است که بر مناطق روستایی و زاغه ها حاکم است. و مردمی که به جان هم انداخته شده اند، باند تشکیل می دهند و یکدیگر را در سرمایه داری غیررسمی کشتار می کنند. این واقعیتی است که در فقدان قدرت دولتی پرولتری با آن روبرو می شویم. ده ها سال است همین وضع برقرار است چون در این کشورها قدرت دولتی پرولتری برقرار نبوده است.

همین مساله در مورد آمریکا هم صدق می کند. ببینید در نتیجه فقدان قدرت دولتی پرولتری چه اوضاعی را شاهدیم. رشد یک شرایط اقتصادی و اجتماعی بس وحشتناک. اشاعه بنیادگرایی مذهبی منجمله در بین توده های تحتانی. منکوب شدن توده ها در نتیجه ستمگری و ترویج و حقنه کردن آگاهانه جهل.

علت اوضاع کنونی اینست که ما نتوانستیم انقلاب کنیم – به طور مشخص منظورم در جریان خیزش عظیم دهه ۱۹۶۰ با جوشش و احساسات انقلابی گسترده ای که در بر داشت. نمی خواهم در درجه اول و اساسا آن بخش از خودمان را که در آن دوره انقلابی شدند سرزنش کنم. علل مختلفی با هم ترکیب شد تا انقلاب انجام نشود. آنچه طی چند دهه اخیر در دنیا و در خود آمریکا گذشته نتیجه آن است که قدرت پرولتری کسب نشد و محکم در دست گرفته نشد. این ایده که گویا به نحوی می توان این وضع دهشتناک را بدون انقلاب و استقرار قدرت دولتی پرولتری تغییر داد، و می توان راه دیگری برای کاهش (چه برسد به محو) رنج های مردم یافت، تنفرانگیز ترین و زیان بارترین توهم است.

زور به چه درد می خورد

به موازات این بحث که قدرت دولتی به چه درد می خورد، می خواهم بطور خاص در مورد عنصر زور و این که زور به چه دردی می خورد صحبت کنم. این مربوط است به همان نکته «اجبار» که یکی از رفقا مطرح کرد و قبلا به آن اشاره کردم. هر اجباری بد نیست. بگذارید بیشتر به آن بپردازیم. یکی از رفقا مثالی را در مورد فیلم « تایتان ها را به یاد بیاورید» زد که قبلا هم از آن استفاده کرده ام. این مربوط به دیکتاتوری پرولتاریا نیست. بلکه بر سر تغییرات اجتماعی مهمی است که اعمال قدرت دولتی به طرف داری از اصلاحات لیبرالی، در آن زمان نقش بازی کرد. برای کسانی که فراموش کرده اند یا اصلا فیلم را ندیده اند بگویم که داستان در شهر ویرجینیا می گذرد. در اوایل دهه ۱۹۷۰. در مدارس راهنمایی و تیم های فوتبال این مدارس، بچه های سیاه و سفید ادغام شده اند. در یکی از این تیم ها، مربی سفیدپوست موفقی جای خود را به یک مربی سیاهپوست داد که از یک مدرسه راهنمایی مخصوص سیاهان به اینجا منتقل شده است. فکر می کنید اگر نظر سفید پوست های شهر (به ویژه کسانی که فرزندانشان به مدرسه راهنمایی می رفتند) را راجع به این مسئله می پرسیدند و می گفتند: «بگذارید یک رای گیری عادلانه دمکراتیک داشته باشیم. چند نفرتان خواهان ادغام هستید؟ چند نفرتان یک مربی سیاهپوست می خواهید؟» چه جوابی می شنیدند؟ می شنیدند که: «مگر دیوانه شده اید؟» (خنده حضار) اما چون این ضرورتی بود که در مقابل مردم قرار گرفته بود، و برای اجرای آن زور اعمال شد، فضا برای تغییر افکار مردم باز شد. و مهم تر اینکه زمینه مساعدتری برای ابراز وجود عناصر پیشرو در تیم فوتبال و اهالی سفید باز شد. این ها از همان ابتدا از وضع جدید خوشحال بودند ولی جرات ابراز رضایت نداشتند. در هر حال کسانی که موافق این تغییرات بودند امکان تحرک بیشتری پیدا کردند زیرا چارچوب اوضاع بر مبنای جدیدی تعیین شده بود.

اینجاست که ارزش زور یا اجبار را می بینیم. هر زوری بد نیست. هیچ گاه جامعه یا دنیایی نمی توانید بیابید که عاری از ضرورت باشد. به همین دلیل، جامعه بدون زور هم اصلا وجود ندارد. حتی زمانی که با رسیدن به کمونیسم، جامعه بشری دیگر نیازی به قدرت دولتی و زور سیاسی ندارد و لازم نیست یک بخش بر بخش دیگر دیکتاتوری کند؛ بازهم جامعه با ضرورت هائی مواجه خواهد شد. و در همین ارتباط، اجبار یا زور وجود خواهد داشت. هیچکس در جامعه، منجمله در جامعه کمونیستی، نمی تواند همیشه و دقیقا همان چیزی را که می خواهد انجام دهد. اما تفاوت جامعه کمونیستی با جوامع طبقاتی امروز این است که مردم به خاطر امر مطلوب تری که آگاهانه درک کرده اند، خود را داوطلبانه تابع آن امر خواهند کرد. در جامعه کمونیستی آنان درک خواهند کرد که، شاید این بار نتوانم راه «خودم» را بروم ولی رویهم رفته این برای همه مردم بسیار بهتر است و بنابراین، برای من هم خیلی بهتر خواهد بود.

یک مثال دیگر بزنم. الان بر سر مساله تئوری تکامل، مشاجره بزرگی راه افتاده است. تنها علت راه افتادن این مشاجره آن است که یک بخش از طبقه حاکمه آمریکا (یک بخش قدرتمند) به این نتیجه رسیده که منافعش در آن است که اعتبار علمی تئوری تکامل را (حداقل در میان عامه مردم) به زیر سوال ببرد. البته آنان به بعضی دانشمندان اجازه می دهند که برخی کارهای علمی را بر مبنای واقعیت تئوری تکامل انجام دهند. کتاب «قصه زنان خدمتکار» یادتان می آید؟ فیلمش را هم ساختند. در آن فیلم دیدیم که هیئت حاکمه یک نوع اخلاقیات بسیار سفت و سخت را بر کل جامعه اعمال می کند ولی قشر ممتاز حاکم عشرتکده های خود را دارند و مواد مخدر هم مصرف می کنند. شاید تشبیه تنفرانگیزی باشد ولی همین طور است. این ها در همان حال که اصرار می کنند در کلاس های علوم گفته شود که تئوری تکامل ثابت نشده است، برای انجام کارهای مورد نیازشان به دانشمندان رجوع می کنند. یعنی از یک طرف معتقدند که، « تئوری تکامل یک واقعیت است و اگر چنین نبود کاری نمی توانستیم بکنیم» ولی آنجا که به عامه مردم مربوط می شود، ایدئولوژی دیگری را اشاعه می دهند. آنان نه فقط می کوشند مساله تئوری تکامل را از نو تبیین کنند و صحتش را زیر سوال ببرند بلکه می خواهند علم را دوباره تبیین کنند و عناصر ماورا الطبیعه و مذهبی را واردش کنند. یعنی می خواهند با علم کاری کنند که دیگر علم نباشد. (اینجا آواکیان لحنش را عوض می کند): «خب، اینکه روی زمین ایستاده اید ممکنست به علت نیروی جاذبه باشد، یا شاید خواست خدا باشد. معلوم نیست. آیا نباید هر دو این توضیحات را در مدارس به بحث گذاشت؟ آیا خیال دارید ایده ها را سرکوب کنید و شانس تصمیم گیری بر سر آنها را از مردم بگیرید؟» (خنده حضار)

با رفیق دیگری در مورد تکامل صحبت می کردیم. می گفت، «اگر همین الان از من بخواهی دلیلی بر اینکه زمین به دور خورشید می چرخد ارائه بدهم نمی توانم. می توانم بروم مطالعه کنم و برگردم و جوابت را بدهم، ولی این امر را قبول دارم زیرا کل جامعه علمی چند قرن است صحت این امر را تعیین کرده است. و این موضوع بارها به نحو قانع کننده ای برای مردم به اثبات رسیده است. و این با چیزی که من از واقعیت می دانم انطباق دارد. آیا از نظر تئوریک، می تواند غلط باشد؟ بله، ولی به نظر نمی آید چنین باشد.» در این مورد بین دانشمندان اختلاف نظری وجود ندارد و حداقل در این مقطع، در جامعه هم اختلافی بر سر این موضوع نیست. اینطور نیست که یک عده بگویند زمین مرکز عالم است و همه چیز منجمله خورشید به گرد آن می چرخد، و عده ای دیگر معتقد باشند که برعکس، زمین بخشی از منظومه شمسی است و گرد خورشید می چرخد. همان رفیق ادامه داد، «اما اگر منافع بخشی از طبقه حاکم ایجاب کند، می توانند این را هم به مساله ی مورد اختلاف تبدیل کنند. درست همانطور که این کار را در مورد تئوری تکامل می کنند. حتی اگر در این مورد بین دانشمندان هیچ اختلافی نباشد، اگر به نفع بخشی از طبقه حاکم باشد می توانند بر سرش یک مشاجره سیاسی و اجتماعی ایجاد کنند.»

این یک مبارزه سیاسی و در نهایت یک مبارزه طبقاتی است که اساسا در حیطه معرفت شناسی جریان دارد. این یک مبارزه سیاسی بر سر معرفت شناسی های متفاوت است؛ معرفت شناسی هائی که با هم در رقابت اند. اما در این مبارزه، صف آرائی به این شکل نیست که در یک طرف ایدئولوژی کمونیستی ایستاده و در طرف دیگر ایدئولوژی های دیگر. بلکه اساسا یک رویارویی است میان علم و روشنگری در یک طرف و نظرات مخالف آن در طرف دیگر. این هم بازتاب دیگری از پیچیدگی هاست که باید با آن دست و پنجه نرم کنیم.

بنابراین تنها علت اینکه تئوری تکامل مساله ای مورد مشاجره است و در جامعه آمریکا به مساله ای مورد مشاجره تبدیل شده است، اینست که بخش قدرتمندی از طبقه حاکم می خواهد یک معرفت شناسی متفاوت را در خدمت به یک برنامه سیاسی و اجتماعی معین، یک برنامه همه جانبه و آشکارا ارتجاعی، تبلیغ کند. در میان دانشمندان بر سر تئوری تکامل هیچ اختلاف نظری وجود ندارد. اکثریت بزرگ دانشمندان و مشخصا کسانی که در حیطه زیست شناسی فعالیت می کنند، تئوری تکامل را نه فقط به عنوان یک واقعیت بلکه یکی از اساسی ترین حقایق کل علوم به رسمیت می شناسند. طی صد سال اخیر هیچ مشاجره ای بر سر این موضوع در بین دانشمندان وجود نداشته است و علم به شکل فزاینده ای به اثبات حقیقت تئوری تکامل ادامه می دهد. ولی بر مبنای مقاصد سیاسی معینی، برای آن مشاجره ای تراشیده اند. خب این هم یک دلیل دیگر برای اینکه قدرت دولتی به چه دردی می خورد و زور به چه دردی می خورد. پرولتاریا که به قدرت رسید، در مدارس تئوری تکامل تدریس خواهد شد. (خنده حضار) بی تردید. (خنده حضار) هیچگونه «شکفتن ایده ها» در مورد اینکه تکامل حقیقت دارد یا خیر، آیا ما محصول یک طراح بزرگ به نام خدا هستیم یا خیر در کار نخواهد بود. این مساله مدتهاست که حل شده است. حقیقتی است که در مقابل همه قرار دارد و بخشی از دروس پایه ای در جامعه سوسیالیستی ما خواهد بود. تئوری تکامل واقعیتی است که از نظر علمی به اثبات رسیده و تدریس خواهد شد.

این هم جلوه دیگری از اهمیت در دست داشتن قدرت دولتی است و جلوه ای است از جنبه مثبت زور در زمینه استفاده از قدرت دولتی برای تثبیت معیارهای منطبق بر واقعیت و منطبق بر منافع توده های مردم و نهایتا کل نوع بشر. بعضی چیزها را باید برقرار کرد وگرنه هیچ کاری نمی توان کرد و جلو نمی توان رفت. آیا معنایش اینست که ما در هیچ موردی خواهان جوشش فکری نیستیم؟ البته که اینطور نیست. اگر کسی بتواند دلیل ارائه دهد که تئوری تکامل واقعیت ندارد – دلیل علمی منتج از کاربرد شیوه های علمی واقعی – آنگاه ضروری است که آن دلیل به رسمیت شناخته شود. ولی نمی شود همیشه هر چیزی را به «موضوع مباحثه» تبدیل کرد. وگرنه هیچ کاری نمی توان کرد و جامعه نمی تواند بچرخد. این مسلما در مورد جامعه سوسیالیستی صدق می کند. اصل پایه ای و راهنمای این جامعه، توانا ساختن توده های مردم به شناخت جهان و تغییر روزافزون آن بر مبنای منافع خویش است، تا آنجا که تمایزات طبقاتی و ابزار سرکوب طبقاتی، تبدیل به مانعی در برابر فرآیند شناخت و تغییر دنیا توسط نوع بشر نبوده و تحریف کننده آن نباشد. باید شکلی از هسته مستحکم و الاستیسیته زیاد (کشسانی زیاد – مترجم) وجود داشته باشد. اگر در جامعه سوسیالیستی همه چیز را در اختیار همگان قرار دهیم، بورژوازی خیلی سریع به قدرت باز خواهد گشت.

چرا در مدارس «دو نظریه بدیل» در مورد بیماری صرع را تدریس نمی کنیم؟ یکی بر پایه آنچه علم پزشکی در مورد علل واقعی و مادی صرع به ما می آموزد و دیگری که صرع را پیش از هر چیز، نتیجه این می داند که شیطان به جلد آدم رفته است. (خنده حضار) خب، باید مراقب یک چیز باشیم. ما داریم به این نظرات می خندیم ولی حرف خنده دار امروز، واقعیت هولناک فرداست. در سخنرانی هایی که پیرامون دین داشته ام معمولا از مثال صرع استفاده کرده ام و این که عیسی درک صحیحی از این بیماری نداشت. در انجیل چنین آمده که عیسی، صرع را با خارج کردن شیطان از بدن بیمار درمان کرد. خب، اگر این از نظر سیاسی به حال بخش قدرتمندی از طبقه حاکمه مفید باشد، ممکنست با این مباحثه روبرو شویم که: (با لحنی مسخره) «توضیحات متفاوتی در مورد صرع وجود دارد. برخی افراد معتقدند که این نتیجه فعالیت های الکتریکی و شیمیایی در مغز است. ولی این نظریه خیلی نقاط مبهم دارد. (خنده حضار) افراد دیگری هم هستند که می گویند شاید این پیش از هر چیز، نتیجه رفتن شیطان به جلد بیمار باشد.» (خنده حضار) چرا این نظریه را در مدارس تدریس نکنیم؟ خیر. نباید این کار را بکنیم. زیرا حقیقت ندارد. از نظر علمی اثبات شده که حقیقت ندارد. این درست مثل همان مساله تئوری تکامل است که از نظر علمی به اثبات رسیده است و «طراح هوشمندی» به نام خدا، توضیح حقیقی در مورد چگونگی ظهور حیات و تکامل آن – منجمله تکامل انسان – نیست.

بنابراین زور هم ارزش دارد و باید ارزش و نقش زور را بفهمیم. در عین حال باید این را در رابطه دیالکتیکی با واقعیت اساسی درک کنیم و اینکه جهت گیری اساسی انقلاب و پیشروی به سوی کمونیسم از همین حالا و خاصه در جامعه سوسیالیستی باید حرکت رهائی بخش خودآگاه توده ها باشد. درک صحیح این تضاد در چارچوب اینکه کمونیسم چیست و چگونه می توانیم به آن برسیم در گرو ماتریالیسم و دیالکتیک است که در نقطه مقابل ایده الیسم و متافیزیک قرار دارد.

از همه این بحث ها باید به خوبی روشن شود که پرولتاریا، که به شکلی فشرده در نقش حزب پیشاهنگ پرولتاریا متجلی می شود، باید قدرت را کسب کند و عنصر تعیین کننده و جهت دهنده در دولت سوسیالیستی باشد. پرولتاریا به مفهومی اساسی نمی تواند در قدرت دولتی با هیچ طبقه دیگری شریک شود. اما در فرآیند پیشروی به سوی کمونیسم، جهت گیری استراتژیکِ ایجاد وسیع ترین جبهه متحد ( تحت رهبری خود) را به کار می بندد. من در بخش های پایانی همین سخنرانی در مورد عملی کردن سیاست جبهه متحد تحت رهبری پرولتاریا در سراسر دوره گذار به کمونیسم، کامل تر بحث خواهم کرد. زیرا این هم یک تضاد بسیار مهم است. ولی حالا می خواهم تاکید کنم پرولتاریا که به شکلی فشرده در نقش حزب پیشاهنگش متجلی می شود، باید در دولت و در اعمال قدرت دولتی نقش رهبر را ایفا کند. و این هم چیزی متحرک است– یک «نشانهء تیر در حال حرکت» است. زیرا هر چه ما به سوی کمونیسم، به مثابه بخشی از انقلاب سراسری جهانی، پیشروی می کنیم، نقش حزب باید به طور فراینده جای خود را به سایر وسایل و راه هایی بدهد که نماینده اعمال قدرت دولتی توسط خود توده هاست. اما نقش حزب و نیاز به حزب نیز، تا زمانی که واقعا به کمونیسم برسیم و دیگر نیازی به وجود دولت نباشد، از بین نمی رود. پس این هم تضاد دیگری است که باید به درستی حلش کنیم و حتی بهتر از تجارب گذشته این کار را انجام دهیم. بهتر از همه دستاوردهای عظیم گذشته و حتا بهتر از آنچه در جریان انقلاب کبیر فرهنگی پرولتاریایی تحت رهبری مائو به دست آمد.

توضیحات:

۴ کلیت: به گفته مارکس کمونیسم با این ۴ چیز مشخص می شود: محو تمایز طبقات، محو روابط تولیدی که این تمایزات را بوجود می آورد، محو روابط ستم گرانه اجتماع که از آن بر می خیزد و محو کلیه افکاری که از این سلسله مراتب اقتصادی و اجتماعی برخاسته و به آن خدمت می کند.