نشریه حقیقت شماره ۵۲. بهمن ۱۳۸۹

پاسخ به خوانندگان

این ستون، در حد امکان اختصاص دارد به درج نظرات و پرسش های خوانندگان نشریه «حقیقت» در مورد مباحث مربوط به سنتز نوین و پاسخ گویی بدان ها. برخی نامه ها خلاصه شده اند و برخی دیگر به شکل طرح نکات و پرسش اصلی و جواب می آید. به برخی پرسش ها نمی توانیم پاسخ دهیم زیرا فکر سنتز شده ی ما در مورد آن ها به حدی نرسیده است که بتوانیم پاسخ گو باشیم و جواب برخی پرسش های دیگر مفصل تر از آن است که در این ستون بگنجد. امید آنکه بتوانیم در این ستون، دیالوگ زنده ای در مورد سنتز نوین ایجاد کنیم.

نیاز به تولید چارچوبه ی تئوریک نوینی از مارکسیسم از کجا بر می خیزد؟ و آیا به معنای بیرون ریختن «اصول» آن است؟

رفقا ر. الف و ب.صاد طی نامه ای به کمیته ی مرکزی حزب (به تاریخ ۲۸ ژوئن ۲۰۱۰) ضمن تقدیر از بیانیه ی «کمونیسم بر سر دو راهی: پژمردگی یا شکوفائی!» مشاهدات مهمی را ارائه داده اند که ضمن تشکر از توجهشان، از این فرصت برای طرح عمیق تر برخی مباحث استفاده می کنیم. بابت دیرکرد پاسخ، از این دو رفیق پوزش می خواهیم و امیدواریم که آن را حمل بر بی توجهی ما نکنند. متاسفانه به دلیل حجم زیاد نامه قادر به درج کامل آن نیستیم. فقط سئوالات و نکات اصلی نامه را منعکس می کنیم. ابتدا از مهمترین نکته ی نامه ی ایشان شروع می کنیم.

رفقا از بیانیه ی «کمونیسم بر سر دو راهی: پژمردگی یا شکوفائی!» (حقیقت شماره ۴۹) نقل می کنند: «عدم کفایت چارچوبه های تئوریک گذشته، یک واقعیت عینی است که باب آواکیان رهبر حزب کمونیست انقلابی آمریکا آن را در ک کرده و تلاش می کند به آن پاسخ دهد.» و در نقد آن می گویند: «به نظر می رسد که رفقای رهبری حزب در مورد عدم کفایت چارچوبه تئوریک یا فاندیشن (اصول و مبانی اصلی) طبقه ما صحبت می کنند. باید توجه داشت که صحبت سنتز نوین باب آواکیان صدر حزب کمونیست انقلابی آمریکا عدم کفایت چارچوبه گذشته نیست. چنین برخوردی نقض صریح چارچوب گذشته است و این مفهوم را … اطلاق می کند که باید آن چارچوبه گذشته را بیرون ریخت! که البته روشن است که منظور رفقا ی رهبری حزب این نبوده است.»

پاسخ: رفقا، اگر چارچوبه های تئوریک گذشته کفایت می کرد، دیگر سنتز نوینی لازم نبود. لطفا دقت کنید که ناکافی دانستن چارچوبه های تئوریک گذشته مساوی با بیرون ریختن آن نیست. (و همچنین، «چارچوبه ی تئوریک» همان «اصول و مبانی» یا «فاندیشن» نیست.) مضافا، اگر جمله ی مورد نظر رفقا را در داخل متن بخوانیم مطمئنا این درک را نمی گیریم که، بیانیه می گوید چارچوبه گذشته را باید بیرون ریخت.

ما گفته ایم: «عدم کفایت چارچوبه های تئوریک گذشته، یک واقعیت عینی است که باب آواکیان رهبر حزب کمونیست انقلابی آمریکا آن را درک کرده و تلاش می کند به آن پاسخ دهد. … او نه تنها دستاوردهای کسب شده از زمان مارکس تا کنون را مورد بررسی و دفاع قرار داده و بر اهداف و اصول پایه ای کمونیسم که درستی شان ثابت شده پافشاری می کند بلکه جوانبی از آن تجارب را که نادرستی شان ثابت شده و یا اینکه دیگر بکاربستنی نیستند عمیقا مورد نقد قرار داده و کمونیسم را بر شالوده علمی تر و صحیحی تر قرار داده و در را به روی تکامل آن در جوانب گوناگون باز کرده است. همه این تلاش ها پایه تئوریک محکمتری برای انقلاب کمونیستی فراهم کرده است.» همین نکته در «تجسم دوباره انقلاب و کمونیسم» توسط رفقای آر سی پی تاکید شده است: «فصل اول ِ جنبش ما تاریخ ساز و حماسی بود. بررسی هر چه عمیق تر آن یک ضرورت است. این فصل از جنبش ما شایسته ی آن است که هرچه عمیق تر بررسی شود، و مورد تائید و حمایت قرار گیرد. اما باید گفت که حتا بهترین نسخه ی آن درک به تنهائی نمی تواند بشریت را به کمونیسم برساند.» (تجسم دوباره انقلاب و کمونیسم – بخش ۴)

اما بیائید به قلب مسئله برویم: اصول و مبانی اصلی طبقه ما از کجا می آیند؟ مگر نه اینکه علم مارکسیسم بازتاب واقعیات جهان مادی (واقعیات عینی خارج از ذهن ما) در زمینه سازمان اجتماعی بشر و ارائه ی راه تغییر آن است؟ اگر این واقعیات دیگر موجود نباشند، اصول و مبانی کمونیستی نیز باید کنار گذاشته شوند. اما چنین اتفاقی در جهان نیفتاده است. سرمایه داری هنوز سرمایه داری است و نجات جامعه بشری در گرو گذر از این عصر و رفتن به سوی جامعه ای است که به حول تمایزات طبقاتی سازمان نیافته باشد – یعنی به سوی جامعه ی کمونیستی. اما جهان مادی (عینی) ایستا نیست. جهان مادی و مشخصا نظام اجتماعی حاکم بر جامعه ی بشری، در عین حفظ خصلت اساسی خود، در جوانب مهمی دچار تغییر شده است – منجمله در نتیجه ی دخالتگری های ما کمونیست ها برای عوض کردن خصلت آن از یک جهان طبقاتی به یک جهان کمونیستی. آیا درک ما از واقعیات جهان مادی تکامل نمی یابد؟ مسلما جواب ما و شما یکسان است. بله، تکامل می یابد و ضروری است که تکامل بیابد. ایستادگی در مقابل هر ضرورتی تبدیل به یک گرایش ارتجاعی می شود. به موازات عمیق تر و همه جانبه تر شدن درک ما از واقعیات جهان، مارکسیسم نیز تکامل یافته است. با تکامل آن درک ما از لایه های قبلی این علم نیز علمی تر شده؛ می توانیم جوانب نادرست آن را تشخیص داده و کنار بگذاریم. مارکسیسم در طول زمان، تکامل یافته و باز هم باید تکامل بیابد. سنتز نوین در حال پاسخگوئی به این ضرورت است.

حاصل ضرب این ها (یعنی، هم عمیق تر شدن درک ما از واقعیت و هم تغییر جوانب مهمی از خود واقعیت) ضرورت و امکان بازبینی و تکامل تئوری های علمی کمونیسم را بوجود آورده است. نه تنها ضرورت و امکان بازبینی و تکامل این یا آن جنبه را، بلکه قالب ریزی مجدد مجموعه ی این ها و ارائه شان در یک سنتز نوین را بوجود آورده است.

برای روشن شدن موضوع   می توانیم مثال تئوری تکامل داروین را بزنیم که دانشمند بزرگ معاصر استفن جی. گولد سنتز نوینی از آن را ارائه داده است. در این زمینه مطالعه ی مقدمه ی کتاب «ساختار تئوری تکامل» نوشته ی استفن جی. گولد مفید است. این مقدمه مبحثی است در مورد اینکه آیا تکامل یک تئوری و زدودن آن از ابهامات و تبیین های غلطش به معنای بیرون ریختن بنیادهای آن است یا اینکه بالعکس، برای حفظ و تحکیم آن بنیادها کاری ضروری است. گولد یک داروینیست پیگیر بود. دقیقا به همین دلیل قادر بود ضعف های تبیین تئوریک داروین از فرآیند تکامل انواع را ببیند. مخالفین داروین، در طول صد سال گذشته هرگز نتوانستند نادرستی تئوری تکامل داروین را ثابت کنند. در واقع شواهد فزاینده ای برای اثبات درستی آن بدست آمده است. اما ضعف های تبیین تئوربک داروین از فرایند تکامل انواع نیز غیر قابل انکار است. (برای بحث بیشتر در مورد ضروت تکامل مارکسیسم، رجوع به مقاله ی کندو کاو در سنتز نوین؛ ماتریالیسم تاریخی و ضرورت سنتز نوین! مندرج در همین شماره – حقیقت ۵۲) .

اکنون به نکات دیگر نامه ی رفقا ر. الف و ب.صاد می پردازیم.

نکته اول: در بخش «خطاب ما به چه کسانی باید باشد؟ »   ایشان معتقدند که بیانیه با خطاب قرار دادن « کمونیست های ایران» دامنه دعوت خویش در حل تضادها و معضلات جنبش کمونیستی جهان و از جمله ایران را بسیار محدود نموده است. و می نویسند: «در این چارچوب صحیح بهتر بود که خطاب ما به جای «همه کمونیست ها» به آنان که به رهائی بشریت می اندیشند بخصوص روشنفکران و کمونیست ها باشد». و در انتها نتیجه می گیرند که: « باید خطاب ما به بشریت باشد که کمونیست ها را نیز شامل می شود.»

پاسخ: قصد این بیانیه، خطاب گسترده نیست. بلکه مبارزین پیشروئی از نسل قدیم و جدید را در نظر دارد که دغدغه ی کمونیسم و انقلاب کمونیستی را دارند و می توانند نقش پیشروئی در حل تضادها و معضلات جنبش کمونیستی بازی کنند. بنابراین، بحث با آن ها در مورد علل اساسی اوضاع خطیر جنبش کمونیستی و در پیش گرفتن راه حل واقعی آن، مشغله ی «بیانیه» است. هدف، کمک به شکل گیری یک جنبش کمونیستی نوین است و طبعا آن بخش از «بشریت» که این وظیفه را می توانند بر دوش بگیرند، محدود به پیشروان یک طبقه ی انقلابی در جامعه اند.

نکته دوم: در بخش «مفهوم سیاسی پایان یک مرحله و آغاز مرحله جدید» رفقا جمله ی «این بحران خود نشانه قطعی پایان یک دوره و آغاز دوره جدید است» را «از نظر سیاسی نادقیق» توصیف کرده و تذکر داده اند که: «یک بحران نماینده یک دوره و آغاز دوره جدید نیست، و نمی تواند باشد.» و یادآوری کرده اند که حزب کمونیست انقلابی آمریکا «پایان یک مرحله» از انقلاب های کمونیستی را اینطور توضیح می دهند: « با کودتای رویزیونیستی و احیای سرمایه داری در چین، که بیست سال بعد از به قدرت رسیدن رویزیونیست ها در اتحاد شوروی انجام گرفت، نخستین موج انقلاب کمونیستی به پایان رسید.» این رفقا اضافه می کنند که به جای «دوره» باید واژه «مرحله» را استفاده کرد. و اضافه کرده اند که: « بر مبنای سنتز نوین رفقای حزب کمونیست انقلابی آمریکا … پایان یک مرحله معنی شده و همچنین آغاز مرحله جدید نیزمعنی شده است. آغاز یک مرحله نوین بر مبنای آنچه که مارکس شروع نمود، با ارائه دادن مانیفست و سنتز نوین کاریست که رفیق باب آواکیان صدر حزب کمونیست انقلابی آمریکا همانند آنچیزی که مارکس بنیانش را گذاشت، را انجام داده است.»

پاسخ: مرحله و دوره تفاوت معنائی چندانی با هم ندارند. مثلا، می گوئیم: مرحله ی گذار سوسیالیستی یا دوره ی گذار سوسیالیستی. در هر حال، هر پروسه با مراحل یا دوره هائی رقم می خورد که در عین حال که بخشی از یک پروسه اند اما با هم تفاوت های کیفی دارند. وجود تضادهای خاص، هر یک از دوره ها یا مراحل را از یکدیگر جدا می کند. مثلا، فرق کیفی دوره ی حاضر با دوره ی قبل از احیای سرمایه داری در چین در آن است که جهان نیاز به تغییر کمونیستی دارد ولی نه تنها هیچ کشور سوسیالیستی نیست بلکه حتا یک موج انقلاب های سوسیالیستی هم در جریان نیست. این تضاد بزرگی است که بحران بزرگی را در جنبش کمونیستی بوجود آورده است.

همانطور که شما به درستی از بیانیه نقل کرده اید، این بیانیه نمی گوید، بحران جنبش کمونیستی «نماینده» پایان یک دوره و آغاز دوره ای جدید است. بلکه می گوید، «خود نشانه قطعی آن است».

اینکه کدام رخداد تاریخی مرحله ی اول را به پایان رساند در ابتدای پاراگرافی که جمله ی مورد نقد، جمله ی پایانی آن است توضیح داده شده است: «   به لحاظ عینی موج اول انقلاب های پرولتری به پایان رسیده است. موجی که با انتشار مانیفست کمونیست توسط مارکس و انگلس آغاز شد، با نقاط عطف مهمی چون کمون پاریس، انقلاب اکتبر و انقلاب چین – بخصوص انقلاب فرهنگی در چین – تکامل یافت و سرانجام در سال ۱۹۷۶ با از کف رفتن چین سوسیالیستی پایان یافت. پس منظر بحران کنونی شکست بزرگی است که جنبش کمونیستی با از دست دادن حاکمیت پرولتاریا نخست در شوروی و سپس در چین پس از   مرگ مائو در سال ۱۹۷۶   تجربه کرد. بحران جنبش کمونیستی پس از فروپاشی بلوک شرق و گسترش کارزار ضد کمونیستی بدون وقفه بورژوازی در سطح بین المللی تشدید شد. این بحران خود نشانه قطعی پایان یک دوره و آغاز دوره جدید است.» خود این بحران تولید شده ی آن رخداد و روندهای بعد از آن است و جدا از آن نمی باشد. به همین دلیل «خود نشانه قطعی» آن است. در هر حال، این حکم کلی شما که بحران نمی تواند نماینده ی یک دوره جدید باشد، درست نیست. بستگی دارد به اینکه آن بحران چقدر شاخص دوران جدید است.

«بیانیه» آغاز مرحله ی جدید را آنطور که شما در نامه خود ذکر کرده اید، نمی داند. شرایط نوین،   پس از پایان مرحله اول انقلاب کمونیستی بوجود آمده است. این دوران یا شرایط نوین وظایف خطیری را در زمینه تئوریکی و پراتیکی بر دوش کمونیست ها می گذارد. خدمت باب آواکیان (یعنی، سنتز نوین تئوری های کمونیستی) مواجهه با این دوران یا شرایط نوین و معضلات آن است و نه آغازگر آن. «مانیفست» منتشر شده از سوی حزب کمونیست انقلابی آمریکا، اینطور توضیح می دهد: «هر چند هیچ دولت سوسیالیستی در دنیا وجود ندارد، ولی تجربه انقلابات سوسیالیستی و پیکره اصلی تئوری انقلابی و علمی که طی موج اول شکل گیری انقلابات سوسیالیستی تکوین یافت، موجود است. اما تئوری و پراتیک انقلاب کمونیستی در مواجهه با چالش های اوضاع کنونی باید پیشرفت کند. اتخاذ رویکرد علمی، و استخراج درس های ضروری از تجربه کلی موج اول انقلاب سوسیالیستی و تحلیل از نتایج استراتژیک تغییرات گسترده ای که در دنیا در حال رخ دادن است، لازم است. باب آواکیان این مسئولیت را به عهده گرفته است. او یک سامان فعالیت و روش و رویکرد کمونیستی که پاسخگوی این نیازها و چالش های عظیم باشد را شکل داده است. … در این سنتز نوین که توسط باب آواکیان مطرح شده، تشابهی با آنچه مارکس در پیدایش جنبش کمونیستی انجام داد وجود دارد. یعنی تثبیت یک چارچوب تئوریک برای پیشروی جدید انقلاب در شرایط نوینی که پس از پایان مرحله اول انقلاب کمونیستی به وجود آمده است.»

نکته چهارم: رفقا گفته اند که بهتر بود به جای جمله ی « نمی توان به این دلخوش بود که تاریخ با ماست»   نوشته می شد: «تاریخ بشریت از قبل نوشته نشده است.» و توضیح داده اند: « آینده غیر فابل پیش بینی است، تاریخ را توده ها ( بشریت) می سازند اما نه به طریقی که خود می خواهند، … به قول مارکس: ” انسان ها تاریخ خود را میسازند ولى نه آنگونه که دلشان میخواهد، یا در شرایطى که خود انتخاب کرده باشند؛ بلکه در شرایط داده شده‌اى که میراث گذشته است و خود آنان بطور مستقیم با آن درگیرند. بار سنت همه نسل هاى گذشته با تمامى وزن خود بر مغز زندگان سنگینى می کند. (از کتاب، هیجدهم برومر لوئی بناپارت)».

پاسخ: موضوع مورد بحث « بیانیه» همان نکته ای نیست که مارکس در این نقل قول می گوید. بلکه این است: «بارها تاریخ شاهد از بین رفتن ایده های صحیح – و تئوری های علمی – برای دوران طولانی   بوده است. نمی توان به این دلخوش بود که تاریخ با ماست. نمی توان مبارزه برای تثبیت ایده های صحیح و تئوری های علمی را به قوانین مرموز تاریخ حواله داد. … کمونیسم یک علم است. اگر این علم به دست خودروئی سپرده شود، بی هیچ تردید کمونیست ها به بقایای   گذشته بدل خواهند شد.» یعنی، حفظ و تکامل یک علم امری آگاهانه است. گرایش های فکری که سیر تکامل تاریخ به سوی کمونیسم را «اجتناب ناپذیر» می بینند، استدلال می کنند که چون روند تاریخ بطور اجتناب ناپذیر موافق کمونیسم است («تاریخ با ماست») پس تئوری های کمونیستی از بین نمی روند! در حالیکه هر دوی این فرض ها اشتباه است. مسیر تکاملی جامعه ی بشری بطور «اجتناب ناپذیر» به سوی کمونیسم نیست. این، یکی از مسیرهای ممکن است که تاریخ جامعه بشری می تواند در پیش بگیرد. و علم کمونیسم هم که علم محقق کردن این مسیر است، می تواند از بین برود اگر که آگاهانه برای حفظ و تکامل آن کوشش نشود.

     نکته پنجم: « بیانیه» در جائی تاکید می کند که واکاوی تجارب انقلاب های سوسیالیستی قرن بیستم باید شامل دستاوردها و ضعف های آن ها باشد و تاکید می کند: «این واکاوی و جمعبندی نمی تواند فقط شامل جوانب مثبت تجارب پیشین باشد.»

رفقا ر. الف و ب.صاد به این جمله انتقاد کرده و می نویسند: « جمله بالا از لحاظ دیالکتیکی اشتباه و ناصحیح است چون علیرغم اینکه این صفحه می خواهد نکات مثبت و منفی را با هم جمعبندی بنماید اما تمرکز اصلی را روی نکات منفی موج انقلاب کمونیستی پیشین نهاده است. یک چنین برخوردی کمک می کند به جریاناتی که معتقدند که این انقلابات در مجموع خود جز تجربه ی منفی دستاورد دیگری نداشته اند.»

     پاسخ: اولا، همانطور که در بالا هم دیدیم، باید جملات را در ارتباط با جملات قبل و بعد و بطور کلی در متن کلی مقاله خواند و فهمید و نه به صورت قائم به ذات و جدا از متن. پس بیائید اینکار را بکنیم و بخصوص دیالکتیکی بودن یا نبودن آن را محک بزنیم: « امروزه   بازبینی نقادانه تئوری و پراتیک دیکتاتوری پرولتاریا در مرکز نوسازی جنبش کمونیستی قرار دارد. قرن بیستم شاهد تلاش های عظیم پرولتاریا برای تغییر جهان سرمایه داری بود. برای نخستین بار مردم در شوروی و چین   توانستند تحت رهبری پرولتاریا و مرکز سیاسی هدایت کننده اش یعنی حزب کمونیست، آگاهانه و داوطلبانه به طریقی تحول و سازماندهی جامعه را به پیش برند که تا آن زمان غیر قابل تصور و بی سابقه بود. با این وصف این تجارب صرفا گام هائی ابتدائی و فصل نخست از یک تجربه تازه بودند. جمعبندی از دستاوردهای آن تجارب و نقد ضعف ها و عقب ماندگی هایشان برای آغاز موج نوینی از انقلاب های سوسیالیستی و پیش روی به سوی دنیایی عاری از ستم و استثمار حاوی درس های عظیمی است.   بدون واکاوی علمی این تجارب – همانگونه که بودند – نمی توان به تکامل تئوری های کمونیستی دست یافت. این واکاوی و جمعبندی نمی تواند فقط شامل جوانب مثبت تجارب پیشین باشد. تاریخ هیچگاه شاهد پیشروی های عظیم بدون کمبودها و خطاهای واقعی نبوده است.»بنابراین دارد جمعبندی می کند که: دستاوردها تا آن زمان بیسابقه بود یعنی تا قبل از آن در هیچ نقطه از جهان و در هیچ برهه از زمان چنین تحولات مثبتی روی نداده بود و فقط دستاورد نبود بلکه شامل ضعف هم بود.

ثانیا، در چند پاراگراف پائین تر به کسانی که بر دستاوردها خط بطلان می کشند و موعظه ی «بازگشت به نقطه آغاز» ر ا می کنند انتقاد می کند. و ماهیتشان را هم مشخص می کند: «آنان اغلب تلاش کرده اند نام کمونیسم را حفظ کرده اما محتوایش را تبدیل به دموکراسی بورژوائی کنند. مشخصه عمومی این گرایش خط بطلان کشیدن بر تجارب انقلاب های سوسیالیستی قرن بیستم است. پیروان این گرایش فکر می کنند هر چه عقب تر روند، رادیکالترند. ابتدا تجربه انقلاب چین و آموزه های مائو را کناری نهادند، بعد به نفی انقلاب اکتبر و لنینیسم رسیدند سپس از مارکسیسم به مارکس جوان عقب نشینی کردند و هم اکنون بسوی دمکراسی قرن هیجده گام بر می دارند. آنان با بزیر کشیدن الگوی «حزب – دولت پرولتری» به سراغ شعارهای دموکراتیک و تساوی طلبانه بورژوازی و الگوهای اجتماعی عصر بورژوائی و تئوریسین های آن دوره رفته اند. شعار بازگشت به آغاز را سر داده اند، اما با تامل و تعمق در نظرات شان می توان در یافت که منظور شان از آغاز حتی تکرار کمون   یا انقلاب اکتبر نیست بلکه بازگشت به انقلاب بورژوائی فرانسه است. برنامه های سیاسی شان هم از چارچوبه های بورژوا دمکراتیک فراتر نمی رود.»

       «بیانیه» در زمینه تئوری ها تاکید می کند که چارچوبه تئوریک جدید: «هم در برگیرنده تداوم بدنه علمی تئوری های مارکسیستی از زمان مارکس تا مائو است و هم گسست از آن.» در اینجا «تداوم» به معنای حفظ شالوده های صحیح آن و «گسست» به معنای دور ریختن هر آنچه که غلط است و یا اینکه دیگر درست نیست (زمانی درست بود اما دیگر درست نیست) است. بعلاوه، با ارتقاء علم به سطحی بالاتر همان شالوده های صحیح نیز، عمیق تر و درست تر از گذشته درک می شود.

ثالثا، شما جمله ی فوق را از پاراگرافی برداشته اید که اتفاقا در جمله ی قبل یا بعد بر دستاوردهای انقلاب های سوسیالیستی قرن بیستم تاکید شده است. اما حتا اگر کل پاراگراف فقط متمرکز بر تشریح این حقیقت بود که آن تجارب دارای خطاهای فاجعه بار نیز بودند، باز هم اشکالی نداشت. زیرا درک هر چیزی که حقیقت است و بیان آن حتا اگر در آن لحظه دردناک و بطور موقت به ضرر کمونیست ها باشد (مثلا باعث آتو گرفتن دشمن شود)، در کل رهائی بخش و انرژی بخش است زیرا افق های گسترده تری را برای انجام انقلاب پرولتری مقابل رویمان باز می کنند.

نکته ششم: رفقا ر. الف و ب.صاد جمله ی زیر را از بیانیه نقل می کنند: « … متفکرین فمینیست دانش عظیمی در زمینه جایگاه و عملکرد ستم بر زن در نظام سرمایه داری و نظام های طبقاتی تولید کرده اند که جنبش کمونیستی بدون جذب نقادانه آن ها نمی تواند سطح تئوری های خود را تکامل دهد.» و سوال می کنند: « این دانش عظیم چیست؟ آیا باید از درک فمینیست ها از ستم بر زن و انتقادات شان آموخت؟ آیا علم فمینیسم وجود دارد؟»

پاسخ: از زمان مارکس تاکنون در نتیجه ی تلاش های بشر در تمامی شاخه های علوم، شناخت ما از ساختار واقعیت مادی تکامل یافته است. این درمورد خصلت و کارکرد جامعه ی طبقاتی و مشخصا، نهاد ستم بر زن و جایگاه این نهاد در کارکرد جامعه ی طبقاتی نیز صادق است. ما چیزی به نام «علم فمینیسم» نداریم. همانطور که «علم طبقاتی» نداریم. اما دانش فمینیستی موجود است. به این معنا که، فمینیست ها در نقد نظام مردسالاری و کارکرد آن حقایق بسیاری را آشکار کرده اند. البته این تولیدات فکری مجموعه ی یکدستی نیست و نیازمند خوانش نقادانه است. اما منبع بسیار مهمی است برای بر طرف کردن کمبودهای تئوری های کمونیستی در این زمینه و غنا بخشیدن به آن. اگر مارکس چنین رویکردی را نسبت به معاصرین و پیشینیان خود نداشت، نمی توانست اثر عظیم علمی خود را تولید کند. یا اینکه انگلس بدون اتکا به یافته های مورگان نمی توانست اثر ماندگار «منشاء خانواده، دولت، مالکیت خصوصی» را بوجود آورد.

تذکر دیگر رفقا در مورد تعریف فارسی «ری ای فیکیشن پرولتاریا» است که می گویند، تعریف آن به صورت «شئی سازی پرولتاریا» درست نیست و تعریف درست آن این است: کارگر را اسطوره ای نگاه کردن. به اشخاص اهمیت دادن و نه منافع استراتژیک کل طبقه کارگر را در نظر داشتن!

از تذکر این رفقا تشکر می کنیم و اضافه می کنیم که در «تجسم دوباره انقلاب و کمونیسم» (که ترجمه ی فارسی بخش دیگری از آن را در شماره ۵۲ حقیقت می خوانید) واژه ی مذکور را اینطور تعریف می کند: «در مفاهیم گذشته گرایش “جسمیت بخشیدن” به پرولتاریا (ری ایفای کردن پرولتاریا) دیده می شود. یعنی، نقش جهانی– تاریخی پرولتاریا به مثابه طبقه ای که تجسم روابط تولیدی نوین است با آدم های منفرد این طبقه، عوضی گرفته می شود. … مثلا، تاکید بیش از اندازه بر خاستگاه طبقاتی آدم ها هنگام ارزیابی از افکار آن ها و یا دادن مسئولیت ها و مقام های رهبری به آنان و این باور که اشغال این موقعیت ها توسط افرادی که کارگر یا دهقان اند، تضمینی علیه رویزیونیسم است. »

بطور خلاصه این مفهوم به معنای تقلیل دادن یک رابطه ی اجتماعی به یک لحظه یا جنبه فیزیکی آن است — در این مورد فرد کارگر. علاوه بر این می خواهیم اضافه کنیم که جدا کردن کلیت طبقه کارگر از شبکه ی پیچیده و چند لایه ی روابط اجتماعی و ندیدن اینکه شکل گیری این رابطه طبقاتی خود وابسته به کارکرد روابط اجتماعی دیگر در جامعه است (مثلا ستم بر زن) شکل دیگری از ری ایفای کردن طبقه کارگر است.

در انتها رفقا پیشنهاد داده اند که: «یک ستون برای ادامه بحث “کمونیسم بر سر دو راهی: پژمردگی یا شکوفاهی!”بوجود بیاید. مجله ای تئوریک برزمینه و یا تحت عنوان “کمونیسم بر سر دو راهی: پژمردگی یا شکوفائی!” بیرون داده شود. …»

     این وظیفه مهمی است که در حال حاضر از توان حزب ما خارج است. امیدواریم با ایجاد ستون پاسخ به خوانندگان بتوانیم تا حدی به این نیاز پاسخ گوییم. باز هم از توجه صمیمانه ی رفقا   ر. الف و ب.صاد تشکر می کنیم.

رابطه ی علم و ایدئولوژی چیست؟

رفیق کاوه در دو نامه جداگانه چنین ابراز داشته است:

نامه اول: رفقا، هشدار شما به جنبش کمونیستی و فعالین آن را در ارگان حزب ، حقیقت ۴۹ دوره دوم خواندم … من پیوسته نشریات شما را از سال ۱۹۸۶ مطالعه کرده وشاهد رشد تئوریک و جهش وار سازمان سیاسی شما بوده ام ولی از برخی جنبه های خوش بینانه و تحلیل های سطحی شما از وقایع اجتماعی سیاسی جهان و بطور مشخص جنبش های توده ای و ضد امپریالیستی از جمله انقلاب نپال، رنج برده ام. آنچه شما دراین مقاله هشدار مطرح کرده اید هرچند صحیح و مهم است ولی کافی نیست. … همانطورکه باب آواکیان بدنبال پاسخگویی به علل تئوریک شکست های انقلابات به سرانجام رسیده پرولتاریاست، باید بدنبال پاسخگویی به علل شکست های انقلابات به سرانجام نرسیده نیز باشیم. پرو و نپال دو پرسش و طبعا دو پاسخ را طلب می کنند. نه در چرائی شکست مان در پرو واقع بین بودیم و نه در یافتن چرائی شکست اخیرمان در نپال. درهر دو نشانه های بارز و آشکار و مهم تر ازهرچیزبه شدت مشابهی موجود بود که شما به لحاظ داشتن یک ضعف مشخص، ناتوان از دیدنش هستید. … مطمئن هستم که موارد متعددی از کمبودها و اشتباهات و محدودیتها درآن چرائی موجود بوده ولی متاسفانه نه باب آواکیان و نه شما اشاره ای حتی سطحی بدان نمیکنید ! آن درس اینست : سازمان یا حزب کمونیست جای کمونیست هاست ! اینکه نمیتوان با هر کس که پرچم کمونیسم را بر دوش دارد همراه شد! این آن علت اساسی و حتی عمده شکست های جنبش کمونیستی در سرتاسر تاریخ میباشد. چه کمون پاریس چه ۱۹۱۷ چه ۱۹۴۹ و ۱۹۶۹ .چه پرو، چه نپال و چه حتی قیام سربداران ! … ما نمیتوانیم ذهن پویا و جویای حقیقت را با گفتن اینکه تنگ سیائو پینگ خیانت کرد و با مردن مائو علیه انقلاب کودتا نمود و سوسیالیسم را به شکست کشاند قانع نمائیم. اگر حسن نیت داریم که داریم باید در این صورت اقرار کنیم که تصویر و درک نازلی از سوسیالیسم و ستون های متکی برآن داریم. خروشچف نیز یک شبه به قدرت نرسید. زمینه رشد نیروهای منتسب به او قبلا در نظام سوسیالیستی فراهم بود و از آن از همان نخست تغذیه میکرد ولی این بدان معنی نیست که این نیروها در سوسیالیسم ناقص آن دوره بوجود آمدند. البته چنین نیروهائی نیز بودند که درون آن نظام به فساد کشیده شدند ولی آن بخش از حزب که انقلاب را به شکست کشاند و پروسه آنرا را رهبری کرد، چه در چین و چه در روسیه و یا پرو و نپال از ابتدا بورژوا و ضد کمونیسم بوده اند و توسط کمونیست ها به حزب راه داده شده بودند. امروزه کماکان صرف رفرنس دو رفیق حزبی برای ورود به حزب کافیست. آیا این امر به تنهائی گواه مدعی نیست ؟ آیا هنوز جانفشانی، فداکاری، جدیت در امر انقلاب و توده ها و وفاداری به آرمانهای کمونیسم ملاک قضاوت مثبت احزاب و سازمانهای کمونیستی در مورد افراد جهت پیوستن به تشکیلات هست یا نه ؟ آگر آری ، چرا هنوز به فاجعه بار بودن چنین دیدگاه ها ئی در تاریخ گذشته و حتی حالمان حتی اشاره ای نمیرود ؟ چرا این ساده نگری کودکانه به نقد کشیده نمیشود ؟ چرا بدرستی بر اهمیت حیاتی و تعیین کننده خط ایدئولوژیک سیاسی همیشه تاکید شده است ولی در عمل تنها به سیاست انقلابی بهاء داده شده. چرا با افراد و هواداران به لحاظ صرفا ایدئولوژیک مبارزه نمیشود؟ چرا افراد را به لحاظ ایدئولوژیک به نقد نمیکشیم و به ضعف های ایدئولوژیک آنها به صورت مشکلاتی که قابل حل هستند، نگاه می کنیم؟ اگر حقیقتی در این نوشته میبینید، لطفا پاسخ دهید. با احترام و درودهای رفیقانه ! کاوه ۲۳/۰۸/۲۰۱۰

نامه دوم: … در مقاله بازبینی انتقادی برنامه حزب آمده که : «تعیین ایدئولوژی رسمی برای یک دولت به معنای آنست که در عرصه ی ایده ها و تولیدات هنری و سلیقه ها همه باید یکدست باشند. و کمی آنطرف تر آمده : پسوند ایسم گرایش به نهائی دیدن یک فرآیند تکاملی را باز تولید میکند و به این معنا خصلت عمیقا پوینده ی علم کمونیسم را بازتاب نمیدهد. »

… این بحث ها برای من بسیار جالب است و تصور میکنم که پنجره های جدیدی را بروی کشف حقیقت باز می کنند. ولی بر خواننده ای که صداقت دارد ولی با ما نیست می تواند تردید و تاثیر منفی نسبت به حزب بوجود آورد. … صرف دادن حکم به شیوه های فوق، بدون ارائه دلیل و توضیحات لازمه نه تنها سردرگمی و توهم بوجود میآورد – که این کمترین ضرر آنست – بلکه به دشمنان حزب – «جنبش کمونیستی ایران» – مستمسک میدهد که پایه های نظری حزب ما چندان استحکامی ندارند و جدی نباید گرفته شوند و همانطور که می بینیم کسی تا کنون جدی نیز نگرفته. در نقل قول اول تنها یک چرای ساده میتواند کل قضیه را لوث کند. شما خود در همین مقاله اذعان دارید که به ایده های گوناگون باید مجال طرح داد و نباید تصور کرد که حقیقت همیشه در اختیار حزب یا دولت است. خوب بر این پایه استدلال میپرسم چرا حزب نمیتواند ایدئولوژی رسمی داشته باشد و همانطور که خود می گوئید به جامعه نیز فرصت ارائه و طرح ایده هایش را بدهد. آنچه که صحیح است جذب میکنیم و آنچه غلط رد میکنیم. آنچه که ارتجاعی است افشاء میکنیم و حاملینش را نیز در بین توده ها بی اعتبار. بگذاریم بورژوازی دم را به تله دهد. چه درون حزب و چه بیرون آن. چه چیز بهتر از این. خوب اگر درست میگویم، چرا جای این استدلال ساده در مقاله خالیست؟ و چرا حزب نمیتواند ایدئولوژی رسمی داشته باشد؟ آیا همزمان این به معنی برسمیت شناختن دیگر ایدئولوژی ها در حزب نیست؟!

در جایی دیگر می گوئید پسوند ایسم گرایش به نهائی دیدن یک فرآیند تکاملی را بازتولید میکند و به این معنا خصلت عمیقا پوینده ی علم کمونیسم را بازتاب نمیدهد.؟!رفقا اگر چنین است چرا کمونیسم، مارکسیسم ، لنینیسم و مائوئیسم، ایسم دارند؟! درثانی این استدلالی است که بورژوازی در حمله اش به کمونیسم در دو دهه گذشته بسیار بر آن تکیه کرده ودقیقا برمبنی همین استدلال «مزیات» دمکراسی اش را برکمونیسم «خشن ودیکتاتورمآبانه» برای توده ها برشمرده است. اساسی ترین دروغ و اسلحه بورژوازی در تبلیغات ضد کمونیستی اش دقیقا همین استدلال است. فکر نمیکنید مرعوب تبلیغات آنها شده ایم. … امیدوارم که به این دو نکته توجه کافی بکنید. … کاوه –۱۰ – ۰۱ – ۲۰۱۱

پاسخ:

رفیق کاوه، با تشکر از ارسال نظرات تان. برای جلوگیری از اطاله کلام بر چند موضوع مهم نامه تان تمرکز می دهیم.

۱ – در ارتباط با انقلاب پرو و نپال، شاید بهتر می بود، مشخص تر و روشن تر از «جنبه های خوش بینانه و تحلیل های سطحی» و «داشتن یک ضعف مشخص» که ما را ناتوان از دیدن علل ناکامی این دو انقلاب می کند، بحث می کردید تا بتوانیم بیشتر در مورد آن فکر کنیم. ولی تا آنجا که بر ضرورت جمعبندی از نتایج این دو انقلاب به سرانجام نرسیده   تاکید می کنید ما با شما موافقیم.

از نظر ما   دلایل این به سرانجام نرسیدن و چگونگی پروسه پیشرفت این دو انقلاب با یکدیگر متفاوتند. ناکامی پرو عمدتا ناشی از ضربات مستقیم وارده از سوی دشمن بر این حزب بودکه بعدها موجب شکل گیری خط اپورتونیستی راست در میان رهبران زندانی شد که فراخوان خاتمه جنگ خلق را دادند. ولی شکست نپال اساسا به خاطر خط رویزیونیستی بود که رهبری حزب در آستانه کسب قدرت سراسری جلو گذاشت. (البته در مورد قطعیت شکست انقلاب نپال باید جانب احتیاط را گرفت زیرا مبارزه – منجمله مبارزه دو خط در حزب نپال – کماکان ادامه دارد.) در این نامه نمی خواهیم وارد جزییات مربوط به نقاط ضعف و همچنین نقاط قوت این انقلاب ها شویم.

اکنون با نگاه تاریخی به این دو انقلاب می توان گفت که این انقلاب ها بواقع حلقه واسط میان دو موج از انقلاب جهانی بودند. موج یا مرحله اولی که از مانیفست کمونیست (۱۸۴۸ ) شروع شد و با از دست رفتن چین سوسیالیستی (۱۹۷۶) اتمام یافت و موج یا مرحله نوینی که در راهست. در بیانیه «کمونیسم بر سر دو راهی ..» به مختصات عینی و ذهنی   جنبش کمونیستی بین المللی و و گرایشات غلطی که امروزه در جهان در صفوف کمونیست ها در برخورد به پایان یک مرحله و آغاز مرحله نوین اشاره شد. یعنی خط بازگشت به گذشته، به صورت دفاع دگماتیستی از گذشته، یا منحل کردن دستاوردها و رجوع به دمکراسی بورژوایی و اومانیسم.

خط و دیدگاه حاکم بر رهبران حزب کمونیست پرو به میزان زیادی آغشته به تفکرات دگماتیستی بود. به این صورت که اهمیتی به جمعبندی از شکست چین نمی دادند و علیرغم آن شکست بزرگ، انقلاب جهانی را در تعرض استراتژیک می دیدند. این تفکرات در چگونگی برخورد به مقولات و موضوعات گوناگون نشان می داد. بطور مثال، تئوری های کمونیستی را با واژه ی «ایدئولوژی کمونیستی» بیان می کردند. این بازتابی بود از رویکرد مذهب گونه شان به این تئوری ها و ندیدن حرکت تکاملی و خود تسویه کننده ی این علم . یا درکشان از علل احیای سرمایه داری در کشورهای سوسیالیستی سابق بسیار از تئوری های مائوتسه دون دور بود. مائو علت اصلی احیاء را در وجود طبقات و مبارزه طبقاتی در جامعه سوسیالیستی و ظهور یک بورژوازی نوین که مقرهای فرماندهی خود را در خود حزب کمونیست می یابد؛ می دید. نگاه فلسفی قدرگرایانه ی گونزالو (صدر حزب کمونیست پرو) با ماتریالیسم دیالکتیک مائوتسه دون فاصله ی بسیار داشت. وی کمونیسم را جامعه ای هارمونیک و بی تضاد که اوج تکامل ماده است که از چهار میلیارد سال پیش آغاز شده و به ناگزیر بدان خواهد رسید، می دید. (۱) و جوانب دیگر.

هنگامی که ضربات امنیتی مهمی بر حزب کمونیست پرو وارد آمد، ضعف های خطی، موجب شکنندگی آن در یک پیچ مهم تاریخی شد.

اما در مورد نپال، خط تسلیم طلبانه اساسا تحت عنوان «دمکراسی قرن بیست و یک» خود را بروز داد که در مرکز آن نفی دستاوردهای دیکتاتوری پرولتاریا و سر فرود آوردن در مقابل دمکراسی بورژوایی قرار داشت. بیان سیاسی این خط آن بود که نمی توان در دوره کنونی از جمهوری بورژوایی فراتر رفت و دولت دیکتاتوری پرولتاریا برقرار کرد. جوانب گوناگون این خط در اسناد مبارزه دو خطی که میان حزب ما و رفقای حزب کمونیست انقلابی آمریکا با حزب کمونیست نپال درگرفت، منعکس شد. (۲)

واضح است که قضایا نمی توانست از همان ابتدا بدان گونه که در فوق طرح کردیم روشن باشد. پیش روی ها و پس روی های این دو انقلاب خود بخشی از اوضاع عینی و ذهنی بود که جنبش کمونیستی با آن در حال دست و پنجه نرم کردن بود. مسئله را نمی توان صرفا به «خوش بینی» افراطی یا تحلیل سطحی از وقایع مربوط به این انقلاب ها تقلیل داد. ما همراه با «جنبش انقلابی انترناسیونالیستی» به درستی به شکل قاطعانه ای از آغاز جنگ خلق و پیش روی های آن – آنهم در اوج غلبه ضد انقلاب در سطح جهانی در سه دهه گذشته – دفاع کردیم و درس هایش را فراگیر کردیم. ناکامی این دو انقلاب اجتناب ناپذیر نبود. تجربه سرچشمه درس های بزرگ زندگی است. بدون کسب این تجارب در خیز و افت ها، جنبش مائوئیستی نمی توانست تکامل یابد. قطعا تولد سنتز نوین نیز از این پروسه (و مبارزات خطی که هم زمان جریان داشت) جدا نیست. به یک معنا دفاع قدرتمندی که باب آواکیان بر پایه صحیح از خدمات مائوتسه دون پس از شکست چین به عمل آورد (۳) و همزمان شروع برخورد انتقادیش به کل تجربه جنبش کمونیستی از مارکس تا مائو (۴) مسیر را برای شکل گیری و تکامل سنتز نوین گشود.

نگاه تاریخی به وقایع ضروری است. از منظر علم انقلاب نیز باید به این دو تجربه نگاه تاریخی داشته باشیم. تحریک آمیز بگوییم. پس از شکست موج اول انقلاب های پرولتری دانش و علم طبقه ما برای سازمان دادن یک انقلاب پیروزمند کافی نبود. نیاز به درک و تئوری های پیشرفته تر بوده و هست. هم از زاویه جمعبندی از تجارب انقلابی گذشته و هم از زاویه مهار تئوریک تغییرات عینی که در جهان صورت گرفته است. برای مثال بر پیچیدگی های رابطه پیروزی انقلاب در یک کشور با انقلاب جهانی افزوده شده است. یا در زمینه نظامی، در هر دو تجربه انقلابی متاخر مشاهده کردیم که کمونیست ها با معضلات نوینی روبرو شده اند. این معضلات هنوز پاسخ نگرفته اند. اینکه   جنگ خلق چگونه باید تکامل یابد، رابطه شهر و روستا چیست؟ چگونه باید قیام مسلحانه شهری را سازمان داد و قدرت سیاسی سراسری را کسب کرد. همه ی اینها بخشی از مصاف های تئوریکی و پراتیکی بوده و هستند که این دو تجربه انقلابی بزرگ آن ها را رو آورد و جنبش کمونیستی باید با آنها روبرو شود. شکست آن ها محتوم نبود. کاملا امکان پذیر بود که این دو انقلاب، در جریان خیز و افت هایشان برای این معضلات جواب فراهم کنند و از این رهگذر نه تنها به دیرپائی و کیفیت خود بیفزایند بلکه درهای نوینی را بروی جنبش کمونیستی بین المللی باز کنند.

پیچیدگی ها در بسیاری مواقع سر منشاء بروز خطاهای مختلف اند. به قول مائو بسیاری از کسانی که به رویزیونیسم رو می آورند آدم های بدی نیستند بلکه ذهن شان قادر نیست از پس پیچیدگی های مبارزه طبقاتی بر آید و راه حل های غلط و بورژوایی جلو می گذارند. این مسئله ما را به محور دوم نامه شما در مورد چرایی شکست سوسیالیسم می رساند.

۲ – شما در نامه تان بر ضرورت جمعبندی بیشتر از شکست سوسیالیسم مشخصا در چین اشاره دارید. این موضوع مهمی است. البته جمعبندی های اولیه یی از مبارزه طبقاتی در چین صورت گرفت که راهگشا و تعیین کننده بودند. این جمعبندی ها در آثار مهمی چون مائو پنجمی بود (اثر ریموند لوتا) (۵) و فتح جهان (اثر باب آواکیان) منعکس اند که هم تصویر عینی از صف بندی های طبقاتی و تناسب قوای طبقاتی در سطح چین و در سطح بین المللی ارائه می دهد و هم بر برخی ضعف ها در خط ایدئولوژیک سیاسی رهبران انقلاب فرهنگی منجمله مائو انگشت می گذارند. این جمعبندی ها در آثار بعدی باب آواکیان عمق و گسترش بیشتری یافتند. اما هنوز نیاز به جمعبندی همه جانبه تر، عمیقتر و کاملتری از انقلاب فرهنگی چین و درس های مهم آن هست. قطعا اشتباهات پرولتاریای در قدرت در چین، زمینه را برای شکست فراهم آورد. اما علت عمده شکست چین روبرو شدن با تناسب قوای نامساعد در سطح ملی و بین المللی بود. توضیح شکست چین صرفا برمبنای خیانت تنگ شیائو پینگ و مرگ مائو در سطح ماندن است. قوانین مبارزه طبقاتی تحت سوسیالیسم که توسط مائو کشف و تدوین   شد در مورد خود چین نیز کاربست دارد. علل شکل گیری خط بورژوایی را نباید در امیال یا سابقه افراد جستجو کرد. شکل گیری خط بورژوائی در جامعه سوسیالیستی، ریشه در روابط اجتماعی بر جای مانده از گذشته دارند. بذرهای احیای سرمایه داری در خود سوسیالیسم موجود است. سوسیالیسم نظام اقتصادی – اجتماعی در حال گذاری است که هم می تواند به سوی کمونیسم برود و هم به عقب بسوی احیای سرمایه داری. این معضلی است که در سراسر دوران گذار سوسیالیستی با آن روبرو هستیم. (۶) در دوران گذار ما مدام شاهد روندی به نام احیا و ضد احیا هستیم. احیا سرمایه داری یا مخالفت با آن و رفتن به سمت جامعه کمونیستی. این روند در سطح رهبری حزب و دولت به صورت دو خط و   دو برنامه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی متضاد بروز می یابد که بازتاب منافع دو طبقه کاملا متضاد است.

شما تمایل دارید کسانی را که در حزب کمونیست طرفدار برنامه سیاسی اقتصادی اجتماعی بورژوایی می شوند، اینگونه تحلیل کنید که از ابتدا بورژوا و ضد کمونیست بوده اند. اما این درست نیست و پیچیدگی های مبارزه طبقاتی تحت سوسیالیسم؛ اهمیت وجود یک خط سیاسی و ایدئولوژیک صحیح در فرماندهی حزب و کلا   چرایی شکست را توضیح نمی دهد. در حزب کمونیست چین، برخی رهبرانی که رهرو سرمایه داری شدند، کسانی بودند که سال ها جنگ خلق را رهبری کردند و از هیچگونه تلاش و فداکاری در این زمینه فروگذاری نکردند و باصطلاح امتحان پس داده بودند. در پرو نیز خود بنیانگذار حزب کمونیست پرو و آغاز گر جنگ خلق – فراخوان صلح را داد. و در نپال همان رهبران اصلی که حزب را بنیان نهادند و ۱۲ سال جنگ را رهبری کردند، خط رویزیونیستی اخیر را پیش گذاشتند.

باید با دید گسترده تری به این مسایل نگاه کنیم. انقلاب امر پیچیده ایست و مدام در پروسه پیشرفت خود با تضادها و مشکلات عدیده ای روبرو می شود؛ پیدا کردن راه حل ها نیز امر ساده ای نیست. خود این مسئله همواره منشاء تنش های گوناگون است و نهایتا بر هر راه حلی مهر طبقاتی معین می خورد.   تنها با داشتن تعهد طبقاتی نمی توان حقایق را کشف کرد و راه حل های صحیح اتخاذ کرد. نیاز به تئوری انقلابی است. چرایی شکست ها، یا معضل نیمه کاره ماندن انقلاب ها را نمی توان به ضعف های ایدئولوژیک افراد رهبری کننده انقلاب تقلیل داد؛ همانگونه که خط بورژوایی یا خط پرولتری را نمی توان به افراد بورژوا یا پرولتر و و منشاء طبقاتی شان تقلیل داد. این مسئله ما را به محور سوم نامه شما می رساند. جایگاه ایدئولوژی در حزب.

۳ – در نامه دوم تان برداشت نادرستی از بحث های ما در ارتباط با نقد برنامه به چشم می خورد. ما تعیین یک ایدئولوژی رسمی برای دولت سوسیالیستی را نقد کرده ایم. اما حزب باید دارای ایدئولوژی رسمی باشد و مدام آن را تبلیغ و ترویج کند. ایدئولوژی شکلی از آگاهی است و از کارکرد عینی مشخص و قدرتمندی برخوردار است. همه ی آحاد جامعه بطور خودبخودی از یک ایدئولوژی (به معنای متد و رویکردی مشخص به جهان) پیروی می کنند. ایدئولوژی ها بیان آگاهانه نیز به خود می گیرند. مانند ایدئولوژی کمونیستی که در واقع   تصویر هدف نهائی پرولتاریا یعنی محو طبقات و تمایزات طبقاتی است. روشن است که کمونیست ها همواره جهانی عاری از ستم و استثمار را در ذهن می پرورانند و باید تلاش کنند تا این تصویر مدام فضای ایدئولوژیک جامعه یا بخشی از جامعه را پر کند. این امر   عاملی مثبت در کنار انقلاب است.

اگر دولتی دارای ایدئولوژی رسمی باشد به معنای آن است که افراد باید نخست به ایدئولوژی رسمی ابراز حمایت یا وفاداری کنند تا بعد امکان ورود به حیات سیاسی جامعه را داشته باشند. این روشی بود که در چین و شوروی سوسیالیستی رایج بود. در آینده باید امور را به گونه دیگر پیش ببریم.   نقد ما به برنامه ی حزب، از این زاویه صورت گرفته است.

در هر دولتی، ایدئولوژی عملکرد دارد و دولت سوسیالیستی از آن مستثنی نیست. اما این امر متفاوت است با تعیین یک ایدئولوژی رسمی برای کشور. برای مثال دولت سوسیالیستی آشکارا علیه ستم بر زن تبلیغ و ترویج خواهد کرد. ضمن آنکه دولت «خداپرستی» را ممنوع نخواهد کرد اما در نظام آموزشی «خدایی نیست» آموزش داده خواهد شد، و آموزش «آفرینش» در کنار تئوری تکامل داروین، ممنوع خواهد بود. در جامعه سوسیالیستی حتما جهان بینی و ارزش های کمونیستی باید طرح شوند. اما نباید فراموش کنیم که هدف عبارت است از درک عمیقتر حقیقت عینی، نه فقط مبارزه برای رواج یکسری ارزش ها.

شما در نامه اول تان تاکید کرده اید که «چرا افراد را به لحاظ ایدئولوژیک به نقد نمی کشیم و به ضعف های ایدئولوژیک آن ها به صورت مشکلاتی که قابل حل هستند نگاه می کنیم؟»

به چند دلیل:

یکم، ایدئولوژی (یا ضعف های ایدئولوژیک) جزو ذات انسان ها نیست بلکه مقوله ای اجتماعی و لاجرم قابل تغییر است. پابپای رشد جوامع انسانی ایدئولوژی ها هم تغییر یافته اند. ایدئولوژی انسان ها حتا قبل از اینکه جوامع بنیادا تحول یابند در معرض تغییر قرار می گیرند. بطور مثال، قبل از تحقق جامعه کمونیستی، افراد – از اقشار و طبقات مختلف – به ایدئولوژی کمونیستی جلب می شوند و زندگی خود را وقف تحقق انقلاب کمونیستی می کنند.

دوم، به قدرت ایدئولوژی – مشخصا قدرت ایدئولوژی کمونیستی – در تغییر و تحول انسان ها نباید کم بها داد. به ویژه آنکه بدون تحول ایدئولوژیک انسان ها (در نگاه به خود و جهان و تغییر آگاهانه و داوطلبانه خود و جهان) جامعه کمونیستی در کار نخواهد بود.

سوم و سرانجام، استواری افراد بر روی ایدئولوژی کمونیستی نیز امری ایستا نیست. کم نبوده و نیستند کمونیست هایی سابقی که از آرمان های خود دست شستند. نمی توان همگی آنها را متهم کرد که از اول هم اعتقاد چندانی به کمونیسم نداشتند یا ضعف هایی داشتند که با آن مقابله نشد. مبارزه طبقاتی به طرق گوناگون بر کمونیست ها تاثیر می گذارد. آنان در معرض ایدئولوژی های بورژوایی قرار می گیرند و عقب می روند.

به نظر ما باید درک عمیقتری از مسئله ایدئولوژی کمونیستی و رابطه اش با تئوری (یا علم کمونیسم) جلو گذاشت. در مباحث آتی مربوط به سنتز نوین این مسئله را پی خواهیم گرفت. در میان کمونیست های ایران، غالبا ایدئولوژی مترادف با جانفشانی، فداکاری، وفاداری به توده ها، و از خود گذشتگی و جدیت در امر انقلاب است. البته، داشتن این خصوصیات برای کمونیست بودن بسیار مهم است و انعکاسی از موقعیت ایدئولوژیک افراد هست. اما نمی توان ایدئولوژی را به این خصوصیات خلاصه کرد. ایدئولوژی کمونیستی ما مجموعه ای از ارزش هایی است که از «محو ۴ کلیت» نشئت می گیرند: محو کلیه تمایزات طبقاتی، محو کلیه روابط تولیدی که تمایزات طبقاتی را بوجود می آورند، محو تمام روابط اجتماعی منطبق بر آن و محو افکار کهنی که بازتاب و نگهبان آن روابط اند. این ها خطوط کلی جامعه کمونیستی اند. جانبداری از ستمدیدگان و استثمار شدگان یا سمت ستمگران و استثمار گران را گرفتن، دو ایدئولوژی متضاد عصر ما هستند. هر ایدئولوژی شامل احساسات، ارزش ها و اخلاقیات مختص خود است. برای مثال نفرت و خشم از هر گونه مناسبات ستمگرانه جزیی از احساسات ماست؛ دفاع از مبارزات ستمدیدگان جزو ارزش های ماست؛ مخالفت با اخلاقیات سنتی در قبال زنان بخشی از اخلاقیات ماست. همه اینها در رابطه با انقلاب و تغییر جامعه   برانگیزاننده هستند. اما می دانیم انگیزه و خواست انقلاب یک امر است و توان انجام آن، امر دیگری است. اینجاست که پای تئوری یا علم به میان می آید. انسان ها می توانند دارای نیات خوب، آمال و اهداف عالی باشند و واقعا خواستار تغییر دنیا باشند. داشتن چنین نیاتی بسیار خوب و ضروری و وجود آن غیر قابل انکار است. کارکرد جامعه طبقاتی همواره این سطح از آگاهی را در میان مردم تولید می کند. اما این آگاهی کافی نیست. هنوز این اگاهی فرق دارد با درک علمی واقعیت جامعه، چرائی آن، و اینکه چگونه می توان آن را تغییر داد و طی چه پروسه و تلاش هایی و با استفاده از چه طرقی می توان آن را به سمت هدف نهائی برد. ایدئولوژی نمی تواند به این سوال ها پاسخ دهد. ایدئولوژی همان علم نیست. برای دانستن و تغییر جهان نیاز به علم است. تنها با تغییر جهان امکان شناخت بیشتر آن فراهم می شود. که نیازمند دوره طولانی عمل کردن و جمعبندی کردن و تئوریزه کردن؛ دوباره عمل کردن و جمعبندی و تئوریزه کردن است. یعنی ما با یک فرایند ماتریالیستی روبرو هستیم. ایدئولوژی بهیچوجه نمی تواند اینکار را برای ما انجام دهد. ایدئولوژی نمی تواند ساختار دنیا را بفهمد و عوض کند. علم است که اینکار را می کند. خواست انقلاب امری ایدئولوژیک است اما توان انجام انقلاب با خواست آن متفاوت است. صرفا با عزم و اراده نمی توانیم به طرف هدف رویم و اینکار را انجام دهیم. برای این کار و درک اهداف انقلاب نیازمند علم هستیم. باید درک کنیم که انقلاب چیست، از چه راهی می توانیم   آن را عملی کنیم. این علم انقلاب است که مستقیما بر ایدئولوژی ما یا جانبداری ما از طبقه کارگر تاثیر می گذارد.

بی جهت نبود که چان چون چیائو از رهبران انقلاب فرهنگی تاکید کرد که «تئوری عامل دینامیک در ایدئولوژی است». میان احساسات، ارزش ها و اخلاقیات آدم ها با تئوری هایشان رابطه ی مستقیمی برقرار است. اگر بلحاظ تئوریک کسی به این نتیجه برسد که نمی شود دنیا را عوض کرد حتما احساساتش نیز (حتی نسبت به ستم) دگرگون می شود. اگر کسی تئوری اش این باشد که تا بوده اینگونه بوده و هست و خواهد بود، دیگر برای مبارزه و مقاومت وقتی نمی گذارد تا برسد به جانفشانی.

در عین حال نباید تاثیر مثبت تئوری انقلابی را دست کم گیریم. زمانی که درک علمی مردم از مسایل ارتقا می یابد، بر تعهد شان نسبت به انقلاب نیز افزوده می شود و حتی احساسات شان نیز دگرگون می شود. این در رابطه با کمونیست ها نیز صادق است. برای مثال وقتی تئوری های حزب ما در مورد ستم بر زن عمیق تر شد یا نسبت به مسئله همجنس گراها به درک علمی دست یافتیم؛ حساسیت ها و احساسات ما هم نسبت به ستمی که بر زنان یا همجنس گراها روا می شود دستخوش تغییر شد؛ هم از نظر اخلاقی و هم از زاویه ابراز خشم نسبت به این اشکال ستم و هم توجه به نیروهایی که بخشی از عامل تغییر جهان هستند. بدون ارتقا درک علمی از جامعه و جهان و تکامل مدام تئوری های کمونیستی نمی توان شادابی و سرزندگی ایدئولوژیکی خود را حفظ کرد. این یعنی تاکید دوباره بر همان نقل قول معروف چان چون چیائو مبنی بر اینکه : «تئوری عامل دینامیک در ایدئولوژی است.»

تنها زمانی می توان مبارزات ایدئولوژیک را با موفقیت به پیش برد که این دینامیک را در نظر گرفت. در غیر اینصورت مبارزه، محدود به خصایل و خصوصیات منفی این یا آن فرد خواهد شد و غالبا نتیجه ای ببار نخواهد آورد.

منابع و توضیحات:

۱ – در این زمینه مطالعه برخی اسنادی که در شماره های مختلف مجله انترناسیونالیستی جهانی برای فتح در ارتباط با مبارزه دو خط در حزب کمونیست پرو نگاشته شده، مفید است. بویژه مقاله ای بنام «شورش بر حق است» این مقاله توسط اتحادیه کمونیستهای ایران (سربداران) در سال ۱۳۷۴ نگاشته شده است. برای دسترسی به این مقالات می توانید به صفحه جنبش انقلابی انترناسیونالیستی در سایت سربداران رجوع کنید.

۲ – نامه حزب ما به حزب کمونیست نپال و بخشی از نامه های حزب کمونیست انقلابی آمریکا به حزب کمونیست نپال در سایت سربداران قابل دسترس است.

۳ – در این زمینه به کتاب خدمات فنا ناپذیر مائو تسه دون رجوع کنید. ترجمه فارسی این کتاب در بخش کتابخانه سایت سربداران قابل دسترس است.

۴ – «فتح جهان: کاری که پرولتاریای بین المللی می تواند و باید انجام دهد» از جمله آثار بسیار مهم باب آواکیان است که در سال ۱۹۸۰ نوشته شده است. این اثر به فارسی ترجمه شده است.

۵ –   کتاب «مائو پنجمی بود» اثر ریموند لوتا در سال ۱۹۸۲ نوشت شده است. بخش اصلی این اثر بفارسی ترجمه شده و در سایت سربداران قابل دسترس است.

۶ – در این زمینه به اثر بسیار مهم ریموند لوتا در زمینه اقتصاد سوسیالیستی به نام «اقتصاد سیاسی شانگهای» رجوع کنید. ترجمه فارسی این کتاب در بخش کتابخانه سایت سربداران قابل دسترس است.