نشریه آتش شماره ۸۱

فوتبـال را دوست داریم، اما!

نامه یک خواننده نشریه آتش

رقابت‌های جام جهانی فوتبال ۲۰۱۸ روسیه تمام شد. چند صد میلیون انسان، برای بَرنده شدن تیم مورد علاقه‌شان، فریادِ شادی سر دادند و یا اشک اندوه ریختند. اما برای مافیای این صنعت که چندی پیش گندش در آمد، هیچ شادی و اشکی با محاسبه دخل و خرج و سود آن‌ها برابری نمی‌کند.

فوتبالی که امروز می‌شناسیم بازی سرگرم‌کننده‌ای است که در قرن هجدهم میلادی مردم کوچه و بازار در انگلستان، اختراع کردند. این بازی، زمان برد تا فراگیر شود و با مقاومتِ جوامع سنتی آن زمان (مانند آلمان) روبه‌رو شد. فیلمِ خوبِ «DeraGanzaGrosseaTruam»  که در فارسی باعنوانِ «درس‌هایی از یک رویا» ترجمه شده، این مقاومت‌ها را که از موضعی عقب‌مانده و سنت‌گرا بود، نشان می‌دهد. در این فیلم می‌بینیم این بازی با رهبریِ یک مربی مردم‌دوست (و نه پول‌پرست)، تشویقی بود به اتحاد و دوستی میان بخش‌های مختلف مردم با ارائه نوع جدیدی از یک بازی تیمی که فوتبال نام داشت.

اما وقتی این بازی فراگیر و جهانی شد، مثل هر پدیده دیگر در نظامِ سرمایه‌داری، به کالا و منبعِ سود‌آوری حیرت‌‌انگیز برای این نظام و متولیان‌شان تبدیل شد. شرط‌‌بندی‌هایی که به حسابِ مافیای بزرگ و کوچک فوتبال ریخته می‌شود، سر به میلیاردها دلار می‌زند. خرید و فروش بازی‌کنان یاد‌آورِ خرید و فروش گلادیتورها (برده‌گان محکوم به مرگ) در دو هزار سال قبل است. تنها تفاوت در میزان ارزش‌گذاری بر اساسِ اندام‌های بدن است: بازوان را می‌خواهی یا ساق پاها را؟ می‌گویند فلان بازی‌کن قیمت‌اش چند ده میلیون یورو است!

 کارل مارکس، بنیان‌گذار علم کمونیسم، در موشکافی نظام سرمایه‌داری، روابطِ حاکم بر این نظام را با روابط برده‌داری و بلایی که بر سر مردم می‌آورد، مقایسه کرده است. حتا همین ماجراهای فوتبالی هم درستی نظریه او را نشان می‌دهد.

اما اگر گلادیتورها برای نجات جان‌شان‌ دست به نبردهای بی‌رحمانه می‌زدند، امروز به بازی‌کنان القا شده که باید برای «ملت برتر»، «سود بیشتر» و خریده شدن با بهایی بیشتر در بازار سرمایه، به هر کاری دست بزنند.

همراه و منطبق بر این روابط کالایی، ایدئولوژی و سیاست شکل می‌گیرد. «منِ برتر»، همه‌جا حضور دارد. مقاماتِ سیاسیِ دولت‌های مختلف در صفِ اول تماشاگران نشسته‌اند و برای پیروزی «ملت خود» هورا می‌کشند. رسانه‌های ایران پُر می‌شود از ابراز احساسات درباره «معجزه فوتبال و وحدت ملی که جام جهانی فوتبال به‌وجود آورده است». روحانی خود را یار دوازدهم تیم می‌خواند. خامنه‌ای به بازی‌کنان پیامِ «خدا قوت» می‌دهد. شعارِ جمهوری اسلامی «یک ضربان، یک ملت» همه‌جا آویزان می‌شود حتا در ذهنیتِ ناآگاه بخشی از مردم. این مرتجعین با این شعار به‌دنبال ایجاد «وحدت و اجماعِ ملی» میان خود و اکثریت مردم هستند در شرایطی که امروز «وحدت و اجماعِ ملی»، بیشتر از همیشه شکننده شده و مشروعیت نظام‌شان زیر ضرب مبارزات مردم فرو ریخته است.

حتا وقتی هواخواه پیروزی تیم ملی ایران در این قبیل رقابت‌های جهانی هستیم (با هر دلیل به‌جز با ایدئولوژی «منِ برتر» و خوار شماردن ملل دیگر)، نباید اجازه دهیم که مرز تمایز با جمهوری اسلامی خدشه‌‌دار شود و شعار «وحدت ملی» آن‌ها را باید با شعار «سرنگون باد جمهوری اسلامی»، پاسخ بدهیم.

اما عمقِ «هویت‌سازی» و هوراکشی برای برتریِ «ملت من»، به این کشور و آن کشور ختم نمی‌شود بلکه شکل قاره‌ای پیدا کرده است. رسانه‌های جمهوری اسلامی از پیروزی تیم ژاپن و کره جنوبی استقبال می‌کنند چون تیم‌هایی آسیایی‌اند. و چون ایران، کشوری در قاره آسیا است «پس ما برتر هستیم»!! اما اگر خودشان در رویارویی با همین تیم‌های آسیایی قرار گیرند، به زشت‌گویی و تحقیر دست می‌زنند و ایدئولوژی شوینیستی‌شان را نشان می‌دهند و آن را در جامعه تزریق می‌کنند. همان‌طورکه در مورد تیمِ عربستان دیدیم. وقتی تیم عربستان در برابر تیم روسیه باخت، رسانه‌های جمهوری اسلامی و بسیاری از مردم شادی کردند و این را نشانه «عقب‌ماندگیِ عرب‌ها» در برابر «آریایی‌ها» خواندند. از خرافه «آریایی» که بگذریم این قدر شعور و حداقل شناخت و دانش از دروس ابتدایی تاریخ هم وجود نداشت تا فهمیده شود اصلا «روس»‌ها که خود را «آریایی» نمی‌دانند!! پس برای چی هوار می‌کشید؟ کمی فکر کنید!

این یک ایدئولوژی بد و ضد مردمی است و زیبایی‌های فوتبال را به هَدر می‌دهد.

ایدئولوژیِ «برتری من» در این بازی ابعاد ضد بشری گرفته است. گزارش‌گرِ تلویزیون بی‌شرمانه می‌گوید: «معلومه که باید حریف را هر جور شده کنار زد. بازی‌کنانی چون مسی و رونالدو را فقط باید با کتک زدن مهار کرد. اصلا وظیفه بعضی بازی‌کنان باید مصدوم کردن حریف باشد»!

اما چرا باید کتک بزنی؟ مبارزه کن و رقابت را سالم و انسانی جلو ببر! کتک زدن و مثل این‌ها، اخلاقیاتی زشت‌اند و ارتجاعی که فوتبال (یا هر ورزشی) را که می‌تواند تحت یک روابط اقتصادی سیاسی و اجتماعی دیگر تبدیل به بُن‌مایه دوستی و همبستگی میان مردم سراسر جهان شود از چشم می‌اندازد و به‌جای تفریح، حس انزجار به‌وجود می‌آورد.

زیبایی فوتبال فقط به‌خاطرِ «سوپر ستاره‌ها» و یا حتا نتیجه بازی نیست. بلکه بیشتر به‌خاطر خودِ بازی و شگفتی‌ و خلاقیات حاکم بر این بازی است. به‌شرطی‌که از قانون ارزش و نتیجتا حاکمیتِ مافیای این ورزش و ایدئولوژی‌های برتری‌جویانه، فارغ باشد؛ که تحت روابط حاکم، نمی‌تواند باشد.

فوتبال را دوست داریم اما نه این فوتبال را! فوتبالی که آدم‌ها را بی‌رحمانه حذف یا اضافه می‌کند دوست‌داشتنی نیست. فوتبالی که وقتی تیم مورد علاقه بَرنده شد، بازیکنان و مربی را به عرش می‌رسانند و در جوامع دینی مانندِ جامعه ما «دست خدا و پیغمبر» را به وسط می‌آورند و توپ‌خانه اراجیفِ دینی را به‌کار می‌گیرند و زمانی که تیم بازنده شد بازی‌کنان و مربی را بی‌رحمانه تحقیر و یا حذف می‌کنند، بی‌مایه و شرم‌آور است. فوتبالی که برخی از برجسته‌ترین بازی‌کنانش فقط برای رها شدن از فقر و نداری از زاغه‌های برزیل و آرژانتین، نیجریه و غنا یا جنوب شهر تهران و شهرهای دیگر در ایران به آن رو می‌آورند و برای «اثبات خود» و «رسیدن به جایی» به بی‌رحمانه‌ترین آزمون‌ها و رقابت‌ها تن می‌دهند، ضد بشری است.

اما فوتبال زیباست. چون علاوه بر این که سرشار از خلاقیت و ابتکار است، یک بازی تیمی است. مثلا درست است هر بازیکن باید در موقعیت خودش تخصص داشته باشد، اما این تخصص‌ها همیشه به کار نمی‌آید اگر هر بازیکن علاوه بر تخصص‌اش، توانایی‌های دیگر هم داشته باشد و در زمان لازم به کمک تیم بیاید. بازی‌کنان باید مثل یک بدن واحد عمل کنند (و نه مانند یک تک ستاره) و باید بر اساس استراتژی‌ای که مربی تیم، با موشکافی قوت و ضعف‌های تیم خود و تیم حریف ترسیم کرده، جلو بروند در عین این که باید مهارت تاکتیکی داشته باشند و در موقعیت لازم، انعطاف به خرج دهند و با تشخیص وضعیت، ابتکار بزنند.

فوتبال  زیباست چون نشان می‌دهد این‌طور نیست که هر بازی‌کن خیال کند چون این یک بازی تیمی است پس عقب‌ماندگی‌های او مهم نیست و تیم  آن را  پوشش می‌دهد. نه! همه بازی‌کنان باید در پُستِ خود باکیفیت باشند و دارای توانایی برای کمک‌رسانی به موقعیت‌هایی که در پُست و تخصص آن‌ها نیست. برخی تحلیل‌گران فوتبال می‌گویند آن تیمی موفق و خوب است که ده فوروارد و ده هافبک داشته باشد! این به‌نظر ناممکن می‌‌آید اما در تاریخ فوتبال موفقیت تیم‌هایی از این قبیل را دیده‌ایم.

فوتبال را دوست داریم چون نشان می‌دهد که برعکسِ اراجیفِ مقامات سیاسی و ورزشی جمهوری اسلامی، «ایشالا، ماشالا» و «غیرت بچه ایرونی‌ها» و«دعای خیر مردم» نیست که نتیجه بازی را معلوم می‌کند. بلکه نقشه‌های استراتژیکی و تاکتیکی رهبری تیم، امکانات تیم، مهارت و توان و میزانِ آمادگی بازی‌کنان و همین‌طور نقشِ اتفاق و «شانس یا بدشانسی» است که نتیجه را معلوم می‌کند. 

یکی از بازی‌کنان سابقِ تیم ملی فوتبال ایران در شبِ بازی میان تیم ایران و پرتغال (که دل تو دل مردم نبود) در تلویزیون گفت: «کاش ما برنده شویم که حداقل مردم برای چند ساعتی شادی کنند». واقعیتی در این حرف هست. شادی مردم خوب است. اما اولا برای چی و بر چه اساسی و دوما چرا برای «حداقلی چند ساعته» و مُسکنی بر رنج‌هایی که با وجود نظام جمهوری اسلامی، پایان‌ناپذیر است؟ چرا برای چیزی بهتر و پایدار‌تر نباید تلاش کرد؟

«اول دوستی، بعد رقابت» سیاست و شعاری بود که کمونیست‌های چین (زمانی‌که کشور چین تحت رهبری مانو تسه‌ دون، یک جامعه انقلابی سوسیالیستی بود) برای رقابت‌های ورزشی در سطح جهانی، اتخاذ کرده بودند. این انقلابی‌ترین شعار و سیاستی است که تا به امروز در این زمینه برای ما به یادگار باقی مانده است. تصور کنید یک بازی‌کن، اول از همه به دوستی و همبستگی با بازی‌کن تیم حریف فکر کند. او را برای بَرنده شدن کتک نزند. کَلک و حقه‌های زشت نزند. خودش را اَلکی در موقعیتِ گرفتن امتیاز قرار ندهد. بازی‌کنان رقیب به یکدیگر احترام بگذارند و همه را مانند خود بپندارند. قانونِ ارزش، قانون حاکم بر جهان و از جمله فوتبال، نباشد که طبقِ آن هر بی‌شرمی‌ای مجاز است و برای بَرنده شدن مجوز هر اقدامی صادر شده است.

بی‌شک اخلاقیات برخاسته از سیاست و ایدئولوژی «اول دوستی، بعد رقابت»، فوتبال و یا هر ورزش دیگر را بسیار جذاب و خواستنی‌تر می‌کند.

بازی‌کنان مردمی، بازی‌کنانی که نمی‌خواهند بَرده سود و سرمایه و شعارهای «وحدت ملی» جمهوری اسلامی باشند و نمی‌خواهند توانایی و خلاقیت‌شان به‌حساب سود و زیان و رواج ایدئولوژی‌هایی ریخته شود که به‌جای دوستی میان مردم، به نفرت و تفرقه دامن می‌زند، می‌توانند نقشی مهم در به عقب راندن و تضعیف جمهوری اسلامی، بازی کنند. شکی نیست که این بازی‌کنان در حافظه مردم باقی می‌مانند. همان‌طور که غلامرضا تختی پس از گذشت پنج دهه، هم‌چنان باقی مانده است.

فوتبال را دوست داریم! اما شادی‌های واقعی وعمیق (و نه چند ساعته)، زمانی است که مردم در یک مبارزه انقلابی و قهرآمیز این حاکمیت را به زیر کشند و نظامی را که در آن از ستم و بی‌عدالتی خبری نیست، پایه‌گذاری کنند. در چنان نظامی، فوتبال و رقابت‌های فوتبالی خواهیم داشت. اما فوتبالی که بر آن اخلاقیات کمونیستی حاکم است. هیچ مردمی، مردم دیگری را تحقیر نمی‌کند. زن و مرد در کنار هم از این بازی دلچسب لذت می‌برند و درباره‌اش مجادله و گفتگو می‌کنند. از این بازی، جنسیت‌زدایی می‌شود و همگان برای شکوفایی بیشتر این بازی فکر و راهکار می‌دهند.

واضح است که این رویاپردازی‌های‌ منطبق بر واقعیت، امروز و تحت حاکمیت نظام سرمایه‌داری جمهوری اسلامی در ایران، ممکن نیست. اما می‌تواند ممکن شود و لازمه‌‌اش واژگونی این نظام و سازمان‌دهی نظام دیگری است که در آن بر فوتبال و یا هر ورزشی، معیارهای کیفیتا متفاوتی غلبه دارد.