نقدی بر نامه بهاره هدایت: کجای تاریخ ایستاده‌ایم؟
لیلی بابایی و سمیه کارگر
نامه بهاره هدایت با نام ما لیبرال‌ها کجای میدان براندازی ایستاده‌ایم؟ در تاریخ ۳۰ دی ماه ۱۴۰۲ منتشر شد. او در این نامه به تعیین نسبت نیروهای لیبرال با صحنه براندازی جمهوری اسلامی می پردازد و سعی دارد طرحی از خطوط سیاسی ایده لیبرال در ایران ارائه دهد. او در خلال این بحث روایت خود را از گذشته تاریخی به خصوص خیزش ضد سلطنتی سال ۵۷ و جا به جایی رژیم شاه با رژیم جمهوری اسلامی ارائه می دهد. همچنین با نیروهای سیاسی موجود در اپوزیسیون جمهوری اسلامی به ویژه طیفِ «چپ ها» مرزکشی می کند. تمام مسائل مطرح شده، موضوعات بسیار مهمی هستند؛ از همین رو، ما همواره از نوشته شدن چنین مطالبی که حاوی برنامه های سیاسی طیف های گوناگون اند استقبال می کنیم و محتوای نامه بهاره هدایت را امکانی می دانیم برای بحث و نقد آرای لیبرالیسم و اپوزیسیون پروغرب سرمایه داری- امپریالیستی. نوشته پیش رو، پلمیکی با نظرات بهاره هدایت در این نوشته و به طور کلی تر با لیبرالیسم کلاسیک است که در سه سطح تاریخی، اپیستمیک و سیاسی ارائه می شود.
ابتدا با مقدمه ای آغاز می کنیم که کلیاتی از خطوط پلمیک ما را در بر دارد.
مقدمه
پلمیک ما با این نوشته نه فقط پلمیکی با بهاره هدایت به عنوان فرد بلکه در یک افق وسیع تر، پلمیک با جهان و دیدگاهی است که او و بسیاری از نظریه پردازان چپ و راست از آن دفاع می کنند؛ مساله، تقابل دنیای نو و دنیای کهنه است. تقابل دنیایی که ما کمونیست ها نمایندگی می کنیم و هدف مطلوب و ضروری و در عین حال به شدت واقع بینانه ریشه کن کردن هر شکل از ستم و استثمار را دارد، با جهان بینی و برنامه ای که می خواهد ستم و استثمار را با رنگ و لعابی متفاوت حفظ کند. در این نوشته، به شیوه تفکر هدایت نیز خواهیم پرداخت. زیرا نمونه تلخ اما خوبی است برای نشان دادن این که چگونه نشاندن ایده آلیسم و مفاهیم پیشینی به جای ماتریالیسم دیالکتیک به قطع ارتباط با واقعیت و ذهنی گری می انجامد.
ایده آلیسمِ هدایت باعث می شود مقوله لیبرالیسم را پدیده ای در خود و تعیین کننده نهایی قلمداد کند که جهان، حول آن می چرخد و با تحقق آن تمام مسائل و معضلات ایران که به شکل دم بریده بر می شمرد از بین می رود. فارغ از این که بهاره هدایت با چه ظنی خود را لیبرال می خواند، واقعیت آن است که لیبرالیسم که جان لاک و توماس هابز انگلیسی بنیان گذارانش بودند، روبنای فکری، سیاسی و حقوقی دولتِ سیستم اجتماعی کلانی به نام سرمایه داری است که بیش از سیصد سال است قدرت سیاسی دارد و قریب به دویست سال است بر جهان سلطه داشته و جهت آن را تعیین می کند. لیبرال دموکراسی، شکل عمده دولت در نظام سرمایه داری (که امروز نظام سرمایه داری جهانی یا امپریالیسم نام دارد) بوده است. هرچند در بزنگاه هایی، بورژوازی، حاکمیت را به جناح فاشیست خود سپرده است. اما اکثریت عمده فجایع تاریخ سرمایه داری از دوره سرمایه داری اولیه، تا کولونیالیسم و امروز امپریالیسم، تحت حاکمیت جناح لیبرال و با تبیین لیبرالی در نظام قانونی و نظام سیاسی اتفاق افتاده است: از فقر و فلاکت کشنده حاکم در میان چند میلیارد انسان در «جنوب جهانی» تا ورود بیش از صد میلیون کودک به کارهای خطرناک، گسترش حریق وار فرهنگ نفرت از زن و ال جی بی تی کیو هراسی، جنگ های ویرانگر، فجایع محیط زیستی، ظهور بنیادگرایی دینی، عروج فاشیسم، تاریک اندیشی و ضدیت با علم، خطر جنگ هسته ای، آوارگی، مهاجر هراسی و…
این بیلان اعمال و نتایج کارکرد نظام سرمایه داری (امروزه، سرمایه داری جهانی) را می توان ادامه داد. اما ما نمی خواهیم کسی را فقط با نتایج حاصل از کارکرد یک نظام اقتصادی اجتماعی و تاثیراتِ جهان بینی سیاسی و حقوقی و اخلاقی آن نظام، قانع کنیم. چون اغلب اوقات پایه قانع شدن برمبنای نتیجه سست است و ظهور نتایج به ظاهر متفاوت در این مقطع یا آن مقطع، برای این یا آن قشر، در این یا آن کشور، آدم ها را که در این دنیا با شیوه تفکر سطحی و پراگماتیستی تعلیم می بینند، گیج می کند. مثلا در دهه نود میلادی و فرو ریختن بلوک «شرق»، عده ای تصور کردند، حالا دیگر آمریکا و اروپا بدون ترس از «کمونیسم»، رفاه و رژیم حقوق دموکراتیک حاکم در آمریکا و اروپای غربی را به تمام جهان تسری خواهند داد. اتفاقی که نیفتاد و نمی توانست بیفتد.
پایه شناخت علمی از معضل و راه حل برخلاف باورمندان به کامان سنس و پراگماتیسم، نتیجه محور نیست. ما از مارکس یاد گرفته ایم برای بررسی پدیده به بنیان آن برگردیم و با کشف چگونگی هستی و کارکرد پدیده از آن شناخت به دست بیاوریم. معرفت شناسی علمی مارکسیسم پدیده ها را نه در سطح بلکه در درک قانونمندی ها و شناخت تغییرات نامانوس و عجیب و غریب همان پدیده تحلیل می کند. این نامانوس و غریب بودن می تواند گیجی و ابهام ایجاد کند. برای رهایی از این ابهام و گیجی، ابزار علم وجود دارد اما بهاره هدایت پیشاپیش با محروم کردن خود و مخاطبانش از آن و جایگزین کردن ادراک عمومی و پراگماتیسم، دریچه ارتباط با واقعیت و در نتیجه شناخت آن را بسته است.[۱] همین مساله، مهم ترین ضعف و علت اصلی نادرستی تحلیل او از اوضاع و چرایی و چگونگی شرایط در ایران و جهان است. برخلاف این شیوه معرفتی، ما می خواهیم با تکیه بر واقعیت ببینیم لیبرالیسم چیست و چگونه توسط نظریه پردازان کلاسیک آن برای اداره جامعه سرمایه داری تئوریزه شد. نظریات کلاسیک لیبرالیسم، مفاهیمی مانند آزادی و نیکبختی عمومی را بر شالوده مالکیت خصوصی بر ابزار تولید تبیین می کند. نیکبختی اکثریتی که از این مالکیت محروم هستند هم براساس نیکبختی اقلیت دارای مالکیت، تبیین می شود. اگر اکثریت، این «نیکبختی» را نپذیرد، جامعه از مکانیسم های خود برای قبولاندنش استفاده می کند. این مکانیزم ها عمدتا عبارتند از: یک، منضبط کردن از طریق سرکوب (اخراج، زندان، شکنجه، اعدام، تبعید و…). دو، آموزش دادن و مغزشویی. سخنان اخیر ایلان ماسک با رئیس جمهور اسراییل به خوبی احکام لیبرالیسم در حکومت داری را نشان می دهد. ماسک به رئیس جمهور اسراییل گفت: «روشن است که باید آن ها را بکشید ولی فراموش نکنید که درکنارش آموزش هم بدهید تا کودکان یاد بگیرند در آینده قاتل نباشند.»[۲] کامان سنس! این ها چهارچوبه های لیبرالی اداره جامعه سرمایه داری است. ایلان ماسک می گوید: آزادی یعنی اجازه بدهی حرف هایی را که دوست نداری زده شود، آدم هایی که خوشت نمی آید، حرف بزنند. ولی اگر از «خط قرمز» عبور کنند «البته که باید آن ها را کشت»!
بهاره هدایت، دنیا را درگیر جنگ تمدن می داند. اما این هم یک تبیین ذهنی است. دنیا را از دریچه ساختارمندی نگاه می کند که پیشاپیش تعبیه شده است. ما کمونیست ها، ماتریالیست هستیم. یعنی، ذهنیات خود را بر واقعیت خارج از ذهنمان تحمیل نمی کنیم بلکه پایه انسجام ذهنی مان بازتاب کمابیش صحیحِ واقعیت بیرون از ذهن (تا حداکثر ممکن در هر مقطع) است. ماتریالیسم دیالکتیکی بنیان گذاشته شده توسط مارکس و انگلس همین است. نظریه ما، حتا بر مبنای منافع طبقاتی ما که انجام انقلاب پرولتری است، شکل نمی گیرد. بلکه نگاه علمی به واقعیت، منافع طبقاتی ما را بیش از هرچیز تامین می کند. واقعیت بیرون از ذهن مان به ما می گوید که تمدن سرمایه داری باید به پایان برسد و این بزرگ ترین ضرورت زمانه است. خود این سیستم، با فجایعی که می آفریند فریاد می زند که باید به پایان برسد. ضدیت ما با این فجایع به این خاطر نیست که ما جانبدار طبقه ای به اسم پرولتاریا هستیم. البته که طبقه پرولتاریا، خصم درجه اول طبقه بورژوازی است. زیرا سرمایه داری با استثمار پرولتاریا می تواند سرمایه داری باشد. اما پرولتاریا، تنها قربانی کارکرد سیستم سرمایه داری نیست. بله، پرولتاریا است که حیاتش با چرخش دنده های سیستم مکیده می شود، اما این موقعیت صرفا دیرکی است برای پهن کردن چادر ستم و استثمار و سلسله مراتب اجتماعی و تخاصمات اجتماعی و بالاخره نابودی محیط زیست بر سر تمام بشریت. بنابراین همه ذی نفع هستند که این فریاد پایان دادن به فجایع را بشنوند.
لیبرالیسم فقط آمال بهاره هدایت و همفکرانش نیست. اکثریت «چپ» ایران هم چنین افقی را دارند. حتا زمانی که با نام های دیگری مانند دموکراسی، سوسیال دموکراسی و… بیان می شوند در واقع یک محتوا را شریک هستند. یکی از عناصری که روشنفکران کشورهای تحت سلطه را شیفته این سیستم می کند ضدیت با فئودالیسم است. این گرایش، حتی وقتی آمال محقانه ای را بیان می کنند، عقب مانده است. عقب مانده به این معنا که آمال و آرزوی خود را از گذشته ای به عاریت می گیرد که هرچند زمانی به نسبت ماقبل خود مترقی بود، اما دیری است که زمانش گذشته و منسوخ شده است. اگر هرکسی از جمله بهاره هدایت، دل در گرو مردمی دارد که در خیزش ژینا از زاهدان تا مهاباد پشت رژیم را به لرزه انداختند و حتی اگر دل در گروی آن اقشاری دارند که «متمدنانه» در حاشیه این خیزش ایستادند و امروز در مقابل نسل کشی اسراییل در غزه سکوت کرده اند، باید از نظام سرمایه داری گسست کنند که روبنای سیاسی اش در هر شکل و نامی، حافظ سرمایه داری و کارکردش است. افق ها و راه های تاریخ گذشته را باید دور ریخت و آزادانه برای ساختن آینده ای رهایی بخش پرواز کرد.
تاریخی
۵۷ نقطه شروع ویرانی یا امتداد آن؟
بهاره هدایت در تعیین تکلیف با ۵۷ فقط به آن چه می پردازد که از ۵۷ نتیجه شد و نه به آن چه زمین و الزامات زمینی (مادی) آن را فراهم کرد. به همین دلیل، تحلیل تاریخی اش منقطع و بازتاب واقعیت رشد اسلام گرایی و در نهایت تاسیس اولین دولت تئوکراتیک مدرن نیست. او تاریخ را بر مبنای هدف از پیش تعیین شده، بازنویسی می کند و آن را از واقعیت عینی ای که بیرون از ذهن هر کس وجود و جریان دارد، منفک و بی ریشه و اساس می کند. در نتیجه، روایتش به شدت ایدئولوژیک می شود. گویی عروج و گسترش نفوذ اسلام گرایی ربطی به تغییر و تحولات اقتصادی و اجتماعی جامعه ایران بر بستر مقطع مشخصی از تاریخ جهان (در صد سال گذشته) نداشت و پدیده ای خلق الساعه بود. وی، در پی این نگرش تک بُعدی، به طرز مضحکی قدرت گرفتن بنیادگرایان اسلامی در سال ۱۳۵۷ را به «ائتلاف چپ و اسلام گرایی» منتسب می کند. فعلا، از این که «چپ» را نیز ابزارگرایانه در یک گونی می ریزد می گذریم.[۳]
بهاره هدایت، حتا نقش انکارناپذیر و مستند شده قدرت های امپریالیستی غرب (قدرت هایی که بر اهرم های حیاتی رژیم شاه، کنترل اعمال می کردند) را در جا به جا کردن رژیم شاه با رژیم خمینی نمی بیند. در واقع، نمی خواهد ببیند. این را نمی دانیم که آیا این ندیدن به خاطر رویکرد ایدئولوژیک است یا ذهنیت پرسشگر ندارد؟ اما نمی خواهد ببیند!
ادعاهای شگفت انگیز و بی پایه را ببینید: «ائتلاف چپ و اسلام‌گرایی در ۵۷ یک ائتلاف استثنایی نبود. این دو در اقصی نقاط جهان بر سر استراتژی ضدیت با غرب همدل و هم‌پوشان بوده‌اند.» بهاره هدایت عزیز: از آن جا که «اقصی نقاط جهان»، اسلام گرایی ندارد که «چپ» با آن «ائتلاف» کرده باشد، بهتر است بر همین خاورمیانه و شمال آفریقا تمرکز کنیم. بنا به اسناد غیرقابل انکار:
*از زمان کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تا جا به جایی رژیم شاه با رژیم خمینی، اسلام گرایان با غرب متحد بودند.
*رژیم پهلوی، در ازای سرکوب طیف های گوناگونِ «چپ»، سیاست پر و بال دادن به اسلام گرایان را داشت. این سیاست مختص و محدود به رژیم شاه نبود. بلکه سیاست قدرت های امپریالیستی غرب برای رژیم های دست نشانده دیگرشان در خاورمیانه نیز بود. این سیاست، محصول دو ترس بود: ترس از انقلاب کمونیستی واقعی و ترس از نفوذ شوروی که تازه واردی در جرگه قدرت های سرمایه داری-امپریالیستی دنیا بود و «در اقصی نقاط جهان» از جمله در خاورمیانه با قدرت های سرمایه داری-امپریالیستی غرب برای کسب مناطق نفوذ سیاسی و اقتصادی رقابت می کرد.[۴]
*آمریکا از سال ۱۹۷۹ تحت ریاست جمهوری کارتر در افغانستان «جهاد علیه کفار کمونیست» را شروع کرد و به سازماندهی گروه های نظامی جهاد اسلامی علیه حکومت حزب خلق و حزب پرچم پرداخت که وابسته به شوروی بودند (و بنابراین، طبق لغت نامه بهاره هدایت «چپ» محسوب می شوند). از جمله به سازمان یافتن گروه «القاعده» توسط اسامه بن لادن کمک کرد. جنگی خونین و ویرانگر که در یک طرف حکومت به اصطلاح «چپ و سکولار دموکراتیک» افغانستان و ارتش شوروی و ارتش کوبا قرار داشتند و در طرف دیگر، اسلام گرایان و کشورهای غرب از آمریکا تا سوئیس! یک ژانر جدید در هالیوود به راه افتاد که موضوعش جنگ اسلام گرایان «شجاع» علیه «کفار کمونیست» بود. [۵]
*بنا به اسناد جمهوری اسلامی و اسناد درز کرده از مکاتبات سفارت جمهوری اسلامی ایران، در جنگ آمریکا علیه بازمانده های رژیم بعث و جریان های سنی در عراق (از جمله داعش) جمهوری اسلامی از متحدین «میدانی» ارتش آمریکا بود و از این ائتلاف بسیار قدرتمند بیرون آمد زیرا، لشگری از خبرچینان و جاسوسانی که در مکتب ارتش آمریکا تعلیم یافته بودند به استخدام سپاه قدس و اطلاعات جمهوری اسلامی در آمدند.[۶]
حالا بیاییم به ائتلاف های ضد کمونیستی آمریکا با جریان های مختلف «چپ» نگاه کنیم:
*آمریکا پس از این که در سال ۱۹۷۳ از ویتنام شکست خورد و از آن کشور خارج شد، برای مقابله با حکومت جدید در ویتنام با خمرهای سرخ در کامبوج متحد شد. زیرا می خواست از دعواهای ملی گرایانه و قومی میان کامبوجی ها و ویتنامی ها برای تضعیف حکومت جدید ویتنام استفاده کند. در سال ۱۹۷۵ کسینجر به وزیر امور خارجه تایلند گفت، هرچند خمرهای سرخ اوباش هستند اما این نکته، مانعی در راه اتحاد ما با آن ها نیست!
*پس از احیای سرمایه داری در شورویِ سابقا سوسیالیستی دراواخر دهه ۱۹۵۰ آمریکا و تمام اروپای غربی با شوروی علیه چین سوسیالیستی موتلف شدند.
*پس از احیای سرمایه داری در چین از سال ۱۹۷۶ به بعد، آمریکا و چین به اصطلاح «کمونیست» مهمترین ائتلاف سیاسی و اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم را علیه شوروی ایجاد کردند و پس از فروپاشی شوروی، دو ستون گلوبالیزاسیون سرمایه داری شدند.
همه سیاست های فرصت طلبانه امپریالیسم آمریکا، منطبق بر همان رویکرد «پراگماتیسم» انجام شده اند که در نامه بهاره هدایت هم به عنوان ستون فکری ایده آل جلو گذاشته شده است. البته این پراگماتیسم، در بسیاری مواقع، برای آمریکا تبدیل به تف سربالا شده است. مانند تبدیل بنیادگرایی اسلامی از متحد سابق به چالشگر کنونی اش. در عین حال، همه این وقایع و تلاطم های جهانی که تاثیرات قطعی بر تک تک کشورهای دنیا از جمله ایران داشته است، تاریخ نویسی بهاره هدایت را به سخره می گیرد و نشان می دهد که با سطحی نگری نمی توان چرایی تحولات متغیر و پیچیده جهان را درک کرد که ایران در نیم قرن گذشته ازبخش های بسیار مهم آن بوده است. در حالی که به واسطه یک روش و رویکرد علمی کاملا قابل شناختن هستند. با تاریخ نگاری کوته نظرانه و تک بعدی هرگز نمی توان آن را درک کرد چه برسد به تغییر جهت آن به سمت مثبت برای ستمدیدگان و استثمار شوندگان جهان و تمام بشریت.
شیوه تولید سرمایه داری، خاک حاصل خیز برای بنیادگرایی اسلامی
بنابراین، یکی از چالش های ما با بهاره هدایت این است که نقش تعیین کننده امپریالیست ها را در رشد اسلام گرایی ببیند. در این جا منظورمان فقط دیدن فکت های سیاسی که در بالا گفتیم، نیست. بلکه اساسی تر از آن دیدن دینامیک های سرمایه داری امپریالیستی است که خاک حاصل خیزی را برای گسترش نفوذ این جریان در میان فقیرترین و محروم ترین لایه های مردم در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا به وجود آورد. در واقع گسترش آن مدیون نحوه ای است که نظام سرمایه داری امپریالیستی به ویژه پس از جنگ جهانی دوم در کشورهایی مانند ایران و دیگر کشورهای منطقه، توسعه یافته است – این توسعه، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی وحشتناک داشت و در ترکیب با سیاست ها و اعمال جنایت کارانه امپریالیست ها، به شدت گفتمان «مدرن» و «دموکراسی» آنان را بی اعتبار کرد و در غیاب یک جنبش کمونیستی انقلابی موثر، اسلام گرایی را به عنوان یک جواب ارتجاعی به یک نظام ارتجاعی تولید کرد.
هرکسی واقعا تمایل داشته باشد چرایی پایه گرفتن نیروهای بنیادگرای اسلامی را در ایران و خاورمیانه بفهمد، نیاز خواهد داشت که نظری بیافکند به چند دهه قبل و دینامیک هایی که خاک حاصل خیزی را برای گسترش نفوذ این جریان تولید کرد؛ چیزی که آشکارا دغدغه هدایت نیست.[۷]
در ایران با تثبیت هژمونی امپریالیسم آمریکا، صدور سرمایه غربی به این کشور موجب رشد سریع سرمایه داری به ویژه از دهه ۱۳۴۰ به بعد شد – نه رشد سرمایه داری از آن نوع که در خود کشورهای غرب بود بلکه یک سرمایه داری مفصل در رفته و جزیره وار و وابسته به تزریق دائمی سرمایه خارجی. محصول اجتماعی این نوع توسعه، آن طور که پهلوی چی ها دوست دارند نشان دهند، فقط زیاد شدن صنایع و کارگر صنعتی و به وجود آمدن یک قشر متوسط مدرن شهری و نظام آموزش و بهداشت مدرن و غیره نبود. بلکه یک شاخص برجسته آن، باد کردن حاشیه زاغه نشین شهری بود. میلیون ها دهقان از زمین و اقتصاد معیشتی کنده شده و به درون زاغه ها پرتاب شدند، جایی که در اقتصاد شهری ادغام نشدند. پیشروی «پیروزمندانه» مدرنیسم، پوشالی بود. برای اکثریت، به معنای درهم شکسته شدن آرزوها و تحقیر بود. هم زمان، جنگ ویتنام و بیرحمی هارگونه اسراییل علیه فلسطینی ها و لشگرکشی شاه به ظفار و امنیتی شدن دبیرستان ها و دانشگاه ها، به مردم یادآوری می کرد که ماهیت این سیستم و اخلاقیاتشان اساسا ستمگرانه و عوامفریبانه است. اما این زیربنای اقتصادی- اجتماعی به خودی خود نمی توانست موجب رشد اسلام گرایان شود. فاکتورهای مهم و تعیین کننده سیاسی هم در کار بودند که به آنان امکان بذر پاشی در این خاک حاصل خیز را داد: درهم شکسته شدن نیروهای کمونیست انقلابی و روشنفکران سکولار به دست رژیم امنیتی نظامی شاه. اتحاد تلویحی رژیم شاه با اسلام گرایان در دهه ۱۳۵۰. علاوه بر این، ورشکسته از آب در آمدن سیاست جبهه ملی و حزب توده در ایران و ناسیونالیسم عرب در جنبش فلسطین و کشورهای عرب خاورمیانه. و از همه مهم تر، سرنگون شدن دولت دیکتاتوری/دموکراسی پرولتاریا در چین سوسیالیستی و احیای سرمایه داری در آن جا از تابستان ۱۹۷۶(درست دو سال و نیم پیش از بهمن ۱۳۵۷). این واقعه، عملا تمام شدن موج اول انقلاب های کمونیستی را رقم زد که از کمون پاریس (۱۸۷۱) شروع شده بود. هنگامی که فرآیند انقلابی در ایران آغاز شد، نه تنها هیچ کشور سوسیالیستی در جهان نبود که به عنوان مثال و الگو و پایگاه آزاد شده عمل کند بلکه کمونیست های انقلابی هنوز در گیجی از این ضربه به سر می بردند و خودشان بسیار جوان و کم تجربه بودند (میانگین سنی رهبری اتحادیه کمونیست های ایران زیر ۳۵ سال بود).
جمهوری اسلامی ادامه همان ستم و استثمار در زمان پهلوی بود و به ویژه دستگاه سرکوبش که ستون فقرات دولت طبقاتی قبل را به ارث برد، اما روبنای تئوکراتیک جدیدی را در تضاد با روبنای «غربی» پیشین بر آن مستقر کرد. همان روندهای اقتصادی ادامه یافت. سرمایه داری امپریالیستی، پس از تمام شدن «جنگ سرد» و فروپاشی شوروی، آزادی عمل وسیعی در رشد به همه نقاط جهان و کشیدن همه اقشار دنیا به گرداب سرمایه و همچنین نابود کردن هرچه بیشتر محیط زیست، پیدا کرد. در ایران، از اواخر دهه ۱۳۶۰ (دوران «سازندگی») در پیوند با گلوبالیزاسیون و نئولیبرالیسم دور جدیدی از توسعه سرمایه داری و برهم خوردن ترکیب جمعیتی سابق شروع شد و بازهم انباشته شدن زاغه های اطراف شهرها از جمعیتی که برای سرمایه «اضافه» و «غیرقابل استخدام» هستند و با مشاغل بی ثبات و آینده ای بی ثبات تر درگیرند.
نزاع بنیادگرایی و امپریالیسم، نزاع دو نیروی تاریخا منسوخ یا «نزاع تمدن ها»
باید گفت در اوایل به قدرت رسیدن جمهوری اسلامی، در میان کمونیست های انقلابی هم درک غلطی وجود داشت که ضدیت جمهوری اسلامی با قشر حاکم در آمریکا را به حساب «ضد امپریالیست» بودن می گذاشتند. این انگاره غلط خیلی زود اصلاح شد اما کنکاش در ریشه های این درک غلط بسیار مهم و مرتبط بود با هشدار لنین در اثر معروفش «امپریالیسم به مثابه آخرین مرحله سرمایه داری» که نباید امپریالیسم را از شالودۀ سرمایه داریش جدا کرد و آن را به سیاست استعماری تقلیل داد. امپریالیسم یعنی سرمایه داری جهانی و قدرت های سرمایه داری- امپریالیستی اساسا از طریق ادغام اقتصادی کشورهای مختلف در خدمت شبکۀ انباشت سودآور سرمایه های امپریالیستی، هژمونی خود را اعمال می کنند. تحلیل ماتریالیست دیالکتیکی باب آواکیان در مورد خصلت و حرکت تضاد میان بنیادگرایان اسلامی و امپریالیست ها، معروف به «دینامیک دو منسوخ»، فوق العاده مهم است. آواکیان تحلیل کرد که بنیادگرایی اسلامی یک واکنش یا پاسخ ارتجاعی به یک نظام ارتجاعی است و تضاد میان بنیادگرایی و امپریالیسم در واقع، تضاد میان «دو قشر منسوخ است: یکی در میان بشریت تحت ستم و مستعمره زده و دیگری، قشر حاکم تاریخا منسوخ نظام امپریالیستی. این دو قطب ارتجاعی در همان حال که ضد هم هستند اما یکدیگر را تقویت می کنند. سمت گیری با هر یک از این “منسوخ” ها در نهایت هر دوی آن ها را تقویت خواهد کرد.» و هر درک سطحی و یک طرفه دیگری از دینامیک بین این دو نیرو، فقط به تشدید و تکرار فلاکت مردم در بین این دو نیرو دامن می زند.
همان طور که در بالا گفتیم، رشد بنیادگرایی اسلامی در نهایت مرتبط با تغییراتی است که در نتیجه نحوه رشد سرمایه داری امپریالیستی در کشورهای «جنوب جهانی» به وجود آمده است. با شروع «گلوبالیزاسیون»، در سی سال گذشته این روند شدیدتر شد. این رشد و پیامدهای آن در جنگ های نامحدود منطقه ای و نابودی محیط زیست، نابودی کشاورزی معیشتی، بخش های بزرگی از مردم جهان را نسبت به کارکرد سرمایه داری«اضافه» و «غیر قابل استخدام» کرد. برای بسیاری که امکان در به دری و مهاجرت نداشتند، راهی نگذاشت جز درگیر شدن در ارتش ها و باندهای ارتجاعی و ارتش های بنیادگرای اسلامی. این وضع به گسترش جنایت انسان ها علیه هم پا داده است؛ اقشار عظیمی از زنان را به شبکه بردگی تن فروشی رانده است؛ خرید و فروش کودکان را احیاء کرده؛ ارتش های ارتجاعی و باندهای شبه نظامی جنایتکار را رونق داده و…
آواکیان تاکید می کند، سرمایه داری روش زندگی گذشته مردم را درهم شکسته است اما به جای آن چیز معتبری به آنان نداده است. باورهای کهنه که قطعیت و تسلی می داد جای خود را به باور دیگری نداده است که مستحکم تر، معنا دار و اخلاقی و شرافتمندانه باشد. استمرار در رشد جریان های مختلف بنیادگرائی مذهبی در خاورمیانه و شمال آفریقا را باید در این چارچوب گذاشت.
نزاع میان جمهوری اسلامی و غرب بر خلاف گفته هدایت یا آن طور که هانتینگتون[۸] در نظریه برخورد تمدن ها تبیین کرد، نزاع تمدن ها نیست. اگر هدایت همه چیز را به نزاع تمدنی بین اسلام و غرب فرو می کاهد، چگونه به گسترش بنیادگرایی مسیحی در دل ایالات متحده آمریکا – این به اصطلاح «خانه روشنایی تمدن غربی» پاسخ می دهد؟ چرا تمدن غربی خود به ارزش های مذهبی نیاز داشته و حتی نیاز بیشتر پیدا کرده است؟ آواکیان از اندرو سولیوان[۹] نقل می کند که: «به نظر رابرت بورک و دیگر محافظه کاران، جامعه آمریکا نیاز به چسب بنیادگرائی مذهبی دارد که آن را از فروپاشی نجات دهد؛ در غیر این صورت با بحران رکودی بزرگ و نگران کننده ای روبه رو خواهیم شد یا هر دو. سولیوان می نویسد: علت آنکه دیوید فروم[۱۰]طرفدار “حکومت محدود” است بخاطر آن نیست که آزادی های فردی بسط یابد بلکه بخاطر آن است که امنیت مالی از روی طبقه میانی برداشته شود و برای آنان چاره ای جز بازگشت به آداب و رسوم اجتماعی دهه ۱۹۵۰ نماند.»[۱۱]
اوضاع خطیر است…
اوضاع در خاورمیانه به طور کلی به شدت برای ایالات متحده و متحدین آن که بخش عظیمی از ثروت و قدرتشان وابسته به کنترل این منطقه است، خطرناک شده است. به ویژه آن که تشدید رقابت با امپریالیست های چین و روسیه بر سر خاورمیانه، چارچوب و بستر انفجاری تری به تضاد آن ها با اسلام گرایان داده است. بسیار محتمل است که رخدادها از کنترل همه آن ها خارج شود و به سوی بی ثباتی فزاینده و جنگ های بیشتر برود.
تراژدی و مشکل بزرگتری که در این واقعیت نهفته است اما لیبرال هایی مانند بهاره هدایت متوجه آن نیستند این است که نیروهای سیاسی اپوزیسیون با تقسیم شدن میان این دو نیروی ارتجاعی، مردم را هم به دنبال خود به سمت این یا آن می برند و در نتیجه امروز، پرچم ضدیت با امپریالیست ها، عملا و بیش از اندازه به لحاظ برنامه ای و ایدئولوژیک، به طور فزاینده ای در دست قطب منسوخ اسلام گرایی قرار گرفته است. سرنگونی انقلابی جمهوری اسلامی وابسته به این است که این چیدمان سیاسی در صحنه جامعه عوض شود. در غیر این صورت کماکان امپریالیست ها و اسلام گرایان حین نزاع با هم یکدیگر را تقویت خواهند کرد و این وضعیت می تواند مدت مدیدی جریان یابد. فقط باز شدن راه جنبشی برای انقلاب که کمونیست های انقلابی باید نقش موثری را در جهت سیاسی و سازمانی آن بازی کنند می تواند این قفل منحوس را شکسته و امواج رهایی بخش را جهش وار در ایران رشد داده و بر کل خاورمیانه و مردم تحت ستم و استثمار آن تاثیر بگذارد.
اپیستمولوژی
ادراک عمومی یا علم؟
بهاره هدایت در این نامه در توضیح تکیه گاه های لیبرالیسم برای اعاده خیر عمومی می نویسد: «سه‌گانه ادراک عمومی (common sense)، عملگرایی (pragmatism)، و اخلاق».
از این سه ما موظفیم حداقل به اولی به عنوان نوعی اپیستمولوژی ضدعلمی بپردازیم تا فاصله «کامان سنس» (با ترجمه بهاره هدایت «ادراک عمومی» و با ترجمه معمول تر «عقل سلیم») را از واقعیت و درک علمی از آن مشخص کنیم. ارسطو اولین فیلسوف شناخته شده ای بود که در مورد “عقل سلیم” بحث کرده است، و آن را به عنوان توانایی حیوانات (از جمله انسان ها) در پردازش ادراکات حسی، خاطرات و تخیل به منظور رسیدن به بسیاری از انواع قضاوت های اساسی توصیف کرد. فلسفه «کامان سنس» مکتب فلسفی قرن ۱۸ و ۱۹ است (شامل تاماس رید، آدام فرگسون، داگلاس استوارت) که این انگاره را به این شکل قالب بندی کرده است: ادراک حسی انسان میانگین و تحصیل نکرده، صرفا افکار یا درک های ذهنی نیستند بلکه خود باوری را حمل میکنند. کامان سنس یک کیفیت تعلیم دیده یا روشی برای تولید باورها نیست. بلکه یک نوع باور خاص است که به خاطر ملموس و دم دست و واضح بودنش به طور عموم در دسترس همه است.
فلسفه کامان سنس، محصول رشد علم بود. اما علمی که هنوز درگیر با ماتریالیسم مکانیکی بود. این فلسفه میان ادارکات حسی انسان و درک تعقلی و مفهوم سازی تئوریک، دیوار غیرقابل نفوذ می کشد. در حالی که اداراکات حسی بخشی از آگاهی انسان است اما تقریبا همیشه خلاف واقعیت است. زیرا واقعیت فقط ظاهر نیست. در طول قرن ها، بحث درباره تمایز میان ظاهر و واقعیت یک پدیده (یا فرآیند) در نهایت به تمایز میان علم و ضد علم می رسد.
سرکوب های سیاسی و جنگ های امپریالیستی، حمایت از سنت ها و ارزش های منسوخ مانند خانواده سنتی و جایگاه سنتی زن و ال جی بی تی کیو هراسی تماما بر مبنای کامان سنس توجیه می شود. همچنان که شوونیسم ضد ملل تحت ستم کاملا قابل توجیه با مکتب کامان سنس لیبرالیسم است. و اگر به بررسی مقایسه ای آراء اخلاقی و امنیتی و اجتماعی رهبران جمهوری اسلامی با فیلسوفان لیبرالیسم بپردازیم متوجه سازگاری و بهره گیری آنان از این مکتب خواهیم شد.
مکتب لیبرالیسم و فلسفه کامان سنس، فرد را فرد مجرد ـ نه تاریخا مشروط و اجتماعا متعین ـ در نظر می گیرد و از همین رو، ذات یا ماهیت انسان را تغییرناپذیر می داند. در حالی که با تغییر و تحول نظام اقتصادی اجتماعی در اعصار مختلف، هم ماهیت یا ذات بشر و هم تفکر رایج عامه تغییر کرده است. در دوران جامعه برده داری، برده داری بخشی از افتخارات و درجه بندی بالا در جامعه بود. در حالی که امروز به عنوان ننگ بشر محسوب می شود ـ هرچند سرمایه داری نیز به نوبه خود برده داری را ادغام کرد و خرید و فروش بدن زنان و کودکان را رواج داد. بطور کل، تغییرات در روابط اجتماعی و همچنین فهم بشر از خود، جامعه و محیط اطرافش دگرگون شده و دگرگون خواهد شد. هیچ پدیده ای ایستا و منجمد نیست بلکه تغییر و حرکت، شکلِ بودن هر پدیده است. این جاست که بهاره هدایت انسان «تراز نوین» کمونیست ها را به مثابه ایده ای توتالیتاریستی می فهمد؛ زیرا ذات بشر را تغییر ناپذیر می داند. اما همان طور که مارکس نشان داد، ماهیت یا ذات بشر با تغییرات اجتماعی تغییر می کند و هر عصر دارای ذات بشری خودش است.
کامان سنس کاملا و شدیدا در ضدیت با روش علمی قرار دارد. روش علمیِ بازرسی و تحقیق در مورد واقعیت پدیده ها، به حداکثر ممکن تمام اداراکات حسی واحساسات انسان را در مورد این که هر بخش از هستی (از کهکشان تا جامعه و ماهیت ویروس ها و علل بیماری های مختلف و غیره) چطور به وجود آمده، چطور کار می کند یا باید بکند کنار می گذارد و به جای آن مکانیسم هایی را کشف می کند که تعیین کننده وجود و حرکت شان هستند و این کار را از طریق مشاهده، آزمایش های مکرر، تحریک پدیده ها و مشاهده نتایج، تکرار، ابطال، تثبیت و غیره انجام می دهد. زمانی که این مجموعه به دقت به کاربرده شود آنگاه به ما درک بهتری از واقعیت می دهد و همواره این واقعیت بر خلاف ادراک عمومی یا «کامان سنس» از پدیده است. اما بهاره هدایت نمونه های ادراک عمومی در ایران را نه تنها قابل اتکا می داند که استدلالی بر درستی نظراتش می شمرد. او با اشاراتی به خیزش زن زندگی آزادی و خواست عمومی آزادی های لیبرالی و همچنین موضع گیری عمومی مردم علیه فلسطین با وجود نسل کشی وحشیانه و غیرانسانی ۲۵ هزار غیرنظامی متشکل از کودکان، به این نتیجه می رسد که کامان سنس، درست و تکیه گاه خیر عمومی است! در حالی که دقیقا برعکس، این مثال ها تبارزی از آن است که چقدر ادراک عمومی می تواند غیر واقعی و حتی غیرانسانی باشد. مثلا خواست زندگی نرمال را این گونه معنا می بخشد که ما هم مثل مردم عادی زندگی کنیم ـ احتمالا به معنای مردم شمال جهانی. باید پرسید میلیون ها بشریت تحت ستم و مردم فلسطین مردم غیرعادی اند که حتی حق زندگی از آنان سلب می شود تا پایگاه های نظامی آمریکا پابرجا بماند و «تمدن غربی» حفظ شود؟
برخلاف کامان سنس، اپیستمولوژی علمی فقط یک دغدغه دارد: شناخت واقعیت. واقعیت، پدیده ای خارج از ذهن ماست و آن چه ما در موردش فکر می کنیم، بازتاب ذهنیِ یک وجود مادی یا عینی است. این «بازتاب» می تواند وارونه و تحریف شده باشد یا بازتاب صحیح و واقعی واقعیت باشد. بازتاب واقعیت یا انطباق ذهنیت ما با واقعیت، تنها می تواند نسبی باشد و نه مطلق . زیرا واقعیت مادی یا عینی، همواره در حال تغییر است و ابزار ما در شناخت همه جانبه از آن نیز در هر مقطع زمانی مشخص، امری نسبی است و با گذشت زمان کامل تر شده و برای ما امکان بازتاب صحیح تر واقعیت عینی و کشف حقایق عمیق تر آن را فراهم می کند. این واقعیتی است که در طول تاریخ در رابطه با واقعیت های مربوط به حرکات طبیعت یا جامعه دیده ایم. اما «نسبی» بودن شناخت از پدیده ها کاملا با نسبی گرایی فرق دارد. نسبی گرایان، هرگونه استفاده از مفهوم حقیقت عینی را مترادف با زورگویی و استبداد فکری دانسته و به همین علت، مارکسیسم را متهم به «اقتدارگرایی» می کنند. اما، این نسبی گرایان هستند که ذهنیات خود را با پشتوانه قدرتی که نظام سرمایه داری به این شیوه تفکر می دهد، جایگزین واقعیت می کنند. بر خلاف آن ها، «ما از دنیای واقعی شروع می کنیم. در ارتباط متقابل با آن هستیم، ایده های مان را در ارتباط با دنیای واقعی محک می زنیم و بر اساس شواهد، از الگوهایی که در دل واقعیت ظاهر می شوند و از طریق انباشت شواهد، حقیقت را سنتز و جمعبندی می کنیم و به نتیجه گیری های علمی می رسیم.»[۱۲]
سیاسی
تمدن غربی
چارچوب بحث سیاسی بهاره هدایت را نگاهش به «تمدن غرب» و «جهانی که غربی است» مشخص می کند. او در تحلیل از چرایی وضعیت فلاکت بار مردم تحت حکومت جمهوری اسلامی، یک پاسخ ساده دارد: «حرکت ایران به سمت ویرانی نتیجه انتخاب خامنه‌ای برای جنگ تمدنی با غرب است.» هرچند دستگاه فکری اسلام گرایان در ضدیت با روبنای فکری و فرهنگی ای پایه ریزی شد که «روشنگری» به همراه آورده بود اما نه برای بازگشت به عصر ما قبل سرمایه داری- امپریالیسم بلکه یافتن جایی در آن، همراه با «هویتی» خاص. درک این مساله مهم است زیرا آن چه به سادگی ضدیت با غرب توصیف می شود، دو وجه متضاد دارد: یکی سیستم سرمایه داری امپریالیستی با مرکزیت غرب و فرماندهی آمریکا و دیگری روبنای فکری فرهنگی روشنگری که در غرب شکل گرفت. جمهوری اسلامی درون اولی زیست می کند و با دومی ضدیت می ورزد. در مورد خود روشنگری نیز همان طور که آواکیان می نویسد، باید دو وجه را در نظر گرفت: «از یک سو، مارکسیسم در چارچوبی اساسی با اصل مرکزی روشنگری متحد می شود. یعنی قبول دارد که مردم باید به دنبال فهم دنیا توسط ابزار منطقی و ابزار علمی باشند. از سوی دیگر، ما دو تفاوت بنیادین داریم: اولا، فکر نمی کنیم که حقیقت به خودی خود شما را آزاد می کند. حتی با وجود این که حقیقت، حقیقت است و یک خصلت طبقاتی ندارد. این که حقایق را در هر جامعه طبقاتی به مثابه حقیقت به رسمیت بشناسند به مبارزه میان طبقات ربط دارد. و این چیزی است که در مورد مقوله دگرگشت (انواع) می توانیم ببینیم. به علاوه، ما با روشی که از روشنگری به مثابه بهانه و توجیهی به نفع امپریالیسم استفاده می شود موافق نیستیم. یعنی همان بحث جان استوارت میل که برخی خلق ها برای ورود به دنیای مدرن به کمک تمدن ساز سلطه امپریالیستی نیاز دارند. اینک می بینیم که چگونه این بحث به کار گرفته می شود. اولا توسط کلینتون که بیان تئوریک آن را تدوین کرد و در مناطقی مانند یوگسلاوی به اجرا درآورد. بعد از آن هم توسط بوش و شرکاء در یک سطح دیگر.»[۱۳]
علاوه بر آن درباره روشنگری باید این را نیز خاطر نشان کرد که در جواب به ضرورت های سرمایه داری، دو عقب نشینی اجتماعی و فکری بسیار مهم داشت: یک، دین و دو، پدرسالاری را با تغییراتی در سوخت و ساز فکری و سیاسی نظام سرمایه داری ادغام کرد چرا که رهایی زنان پتانسیل رفتن به ورای سرمایه داری را داشت و روشنگری درباره مساله زنان، محافظه کار در آمد. ادغام پدرسالاری در اصول روشنگری حتی نسبت به سازش آن با دین مهم تر است و تا حدود زیادی برای دربند نگه داشتن زنان بود که به مذهب و دین نیاز داشت. بنابراین چیزی که بسیاری اوقات به اشتباه به نوعی «ضد امپریالیسم» و «استقلال» و «ضد غرب» بودن جمهوری اسلامی تعبیر شده است، در واقع تنها ضدیت با برخی از جنبه های مثبت روشنگری بوده است.
بهاره هدایت همچنین نمی پرسد چرا خامنه ای و طبقه حاکمه جمهوری اسلامی چنین «انتخابی» کردند؟ حکومت دارای روابط حسنه با «تمدن غربی» که پیش از ۵۷ برای دو نسل سر کار بود، چه بر سر مردم آورده بود که اسلام گرایی با تکیه بر ضدیت با غرب توانست روی موج نارضایتی مردم سوار شود؟ ثانیا آیا ریشه معضلات متعدد و غیرقابل حل مردم در جمهوری اسلامی همچون ستم بر زنان، ستم ملی، سرکوب و زندان، تخریب محیط زیست و فقر و بیکاری، همه و همه در ضدیت با غرب نهفته است؟ همه این معضلات به اشکال و در سطوح متفاوتی قبل از جمهوری اسلامی و سیاست ضد غربی اش نیز وجود داشت و حتی امروز در «تمدن های غربی» نه تنها موجودند بلکه در حال شدت یافتن هستند. ریشه ها را باید جای دیگری جست و به روش دیگری غیر از «ادراک عمومی» کاوش کرد. ثالثا پیش فرض های هدایت را نیز باید مورد پرسش قرار داد. آن جا که از«جهانی که غربی است» می نویسد. زیرا اکنون چند دهه از پایان «جنگ سرد» و سلطه بی رقیب آمریکا و نظم جهانی غربی بر سراسر جهان می گذرد و در این چند دهه، جهان دچار تغییرات بسیاری شده است. آن سلطه به چالش گرفته شده و آن نظم از درون پاره پاره شده است. طرفداران غرب، در کمک گرفتن از غرب چند دهه دیر جنبیده اند! قبل از آن ها این گوی را اسلام گرایان برده اند.
هدایت، با این پیش فرض هایش به این نکته می رسد: «ضدیت با غرب در جهانی که غربی است، به تمامیت خواهی و جنگ می انجامد». او برای این نتیجه گیری، همه دیکتاتوری های نظامی و حکومت های استبدادی را نادیده می گیرد که غرب در «جنوب جهانی» تقویت و تامین کرده است. دقیقا به همان سان که پروپاگاندای غربی آن ها را بخشی از «جهان آزاد» محسوب می کند و در مورد محمدرضاشاه هم می گفتند: «درست است که دیکتاتور است اما دیکتاتور ماست!». بدتر این که چنین استدلالی می تواند تمام جنگ هایی را توجیه کند که آمریکا و ناتو به راه انداخته و به کشتارها و تخریب های عظیمی منجر شده است: اصلا تقصیر خود ویتنام و کوبا و آنگولا و افغانستان و عراق و… بود و می بایست منافع غرب را تامین می کردند تا جنگی در نمی گرفت. اما باز هم برای چنین نتیجه گیری کردن، هدایت باید جنگ جهانی دوم را نادیده بگیرد که در ابتدای امر جنگی امپریالیستی بین دولت های غربی برای تعیین فرمانده کل نظام سرمایه داری جهانی بود. این ها نمونه هایی از برخورد ابزارگرایانه به فکت ها و واقعیت است. پراگماتیسم لیبرال آن بخش هایی از واقعیت را که به نفعش است نگه می دارد و بقیه را دور می ریزد تا واقعیت اندازه تئوری ذهنی اش شود.
آزادی
بحث محتوای آزادی یکی دیگر از موضوعات مهمی است که بهاره هدایت بر آن انگشت می گذارد و باید در آن به کنکاش بپردازیم. این محتوا و کنکاش در آن، نه فقط برای ما کمونیست های انقلابی بلکه برای تمام اقشار مردم خواهان «آزادی» اهمیت دارد. او می نویسد: «چپ‌گرایی (در قالب‌هایی همچون کمونیسم، اداره شورایی، دموکراسی رادیکال و…) محتوایی از آزادی را هدف قرار داده که بیرون از مرزهای تمدن جاری در جهان است و بنابراین از دالان جنگ و ضدیت با غرب می‌گذرد، بهشتی ناآزموده و نامحقق که متولیانش در قامت «انسان‌های تراز نوین» قرار است ما را به زور داغ و درفش به وصال آن بهشت نائل کنند.»
قبل از هرچیز باید پرسید این «آزادی» در درون مرزهای تمدن جاری در جهان چه مختصاتی دارد و در خارج از آن چه مختصاتی می تواند بیابد؟ کدام آزادی؟ آزادی برای چه کسانی و آزادی در چه چیزی؟ هرچند هدایت کلامی از سیستم سرمایه داری امپریالیستی نمی گوید که در آن زیست می کنیم، اما مرزهای آزادی تمدن جاری در جهان را همین سیستم مشخص می کند. مساله، داشتن یا نداشتن آزادی نیست، مساله این است که آزادی افراد و جامعه در هر مقطع مشخص توسط چه چیزی تعیین و محدود می شود؟ توسط ایدئولوژی اسلامی یا توسط فردمحوری لیبرالی؟ معمول ترین تعریف از آزادی همان است که در اعلامیه حقوق بشر آمده است: «آزادی عبارت است از قدرت انجام هر کاری که به دیگران آسیب نزند.» به قول مارکس «آزادی مورد پرسش، آزادی انسانی است که چون ذره ای یگانه و مجزا به درون خود خزیده است.»[۱۴] و از همین رو دیگر انسان ها را به مثابه مانعی در برابر آزادی خویش می بیند. این نوع از حق آزادی مبتنی بر حق مالکیت است یعنی حق برخورداری و مصرف دارایی شخصی بر طبق میل خود و مستقل از جامعه. این مبنای مادی آزادی و برابری در جامعه سرمایه داری از ابتدا تا کنون بوده است.
پدران لیبرالیسم چون هابز و دیگر نمایندگان روابط بورژوایی، روابط اقتصادی و سیاسی جامعه سرمایه داری مثل آزادی فردی و برابری را آرمانی می کنند. باب آواکیان از هابز-شناس معروفی به نام مکفرسون نقل می کند که: «مدل او (هابز) قادر به بازتاب مدل بازار تملک گرا است که در آن طبقاتی هستند که از نظر سیاسی بسیار نابرابرند. او جامعه را این طور می دید که در آن همه افراد ضرورتا به واسطه مبارزه هر یک برای قدرت گرفتن بر دیگری در حال رقابت هستند، جامعه ای که چنان پاره پاره است که در آن همه در ناامنی برابر هستند. او نمی توانست ببیند همان مشخصات اجتماعی که رقابت هر فرد برای قدرت بر دیگری را بی وقفه می کند، جامعه را به طبقات نابرابر تقسیم می کند. فقط در جامعه ای که نیروی انسان ها در آن همچون کالاهای قابل مبادله است، رقابت بی وقفه هر کس برای پیشی گرفتن بر دیگری وجود دارد و در هر جا که تمام قوای انسان ها کالا هستند الزاما تقسیم جامعه به طبقات نابرابر هست.»[۱۵] بدان معنی که هر آن چه مبنای برابری و آزادی را فراهم می کند، مبنای جامعه طبقاتی و استثمار و ستم را نیز فراهم می کند.
این آزادی در یک معنای وسیع تر و در کاربست خود در دولت، آزادی طبقه حاکمه سرمایه دار (مذهبی یا سکولار) در اعمال دیکتاتوری بر طبقات دیگر در راستای حفظ منافع طبقه خود است. آیا ما می خواهیم و می توانیم خارج از این چارچوب ها، آزادی کیفیتا متقاوت و بهتری برای انسان ها خلق کنیم؟ بله. اما خلق این آزادی، نه ناآزموده است و نه نامحقق و قدر مسلم با زور محقق نخواهد شد. هرکس که به طور جدی خواهان تغییر و آزادی است، باید با سوال های فوق مواجه شود و در معنا و محتوای آزادی در جامعه سرمایه داری ـ آزادی هایی که امروز در پایگاه خانگی خود در کشورهای شمال جهانی نیز یکی پس از دیگری نقض می شوند ـ در مقایسه با جامعه سوسیالیستی کنکاش کند. یک سند مهم در این رابطه پیش نویس پیشنهادی قانون اساسی جمهوری سوسیالیستی نوین در ایران است.[۱۶]
واقعیت لیبرالیسم
بهاره هدایت، لیبرالیسم خود را نیز نمی تواند تعریف کند. در حالی که لیبرالیسم نیز بر حسب روابط بنیادین که شالوده جامعه بشری را تشکیل می دهد، قابل تبیین است و در واقع، روبنای مهمی از نظام اقتصادی اجتماعی سرمایه داری است. به نسبت تغییر در سیستم سرمایه داری (که بزرگ ترین تغییر از سرمایه داری به سرمایه داری امپریالیسم بوده است)، لیبرالیسم هم خود را تغییر داده و مرتبا خود را با کارکردهای سیستم سرمایه داری منطبق کرده است – نه فقط بر حسب منافع طبقه سرمایه داری که لیبرال ها نمایندگان سیاسی و فکری و عملی آن هستند، بلکه همچنین بر حسب اپیستمولوژی «کامان سنس» و رویکرد «پراگماتیسم» و بدین طریق، نئولیبرالیسم به وجود آمده است. لیبرالیسم به طور عام، به دنبال آن است که قدرت حکومت را بر مبنای حقوق طبیعی و خدا داد توجیه کند. مثلا حق زندگی، آزادی، مالکیت خصوصی، آزادی بیان، تجمعات و دین، حکومت انتخاباتی، برابری در برابر قانون و آزادی وجدان و… و در زمینه اقتصاد سیاسیِ سرمایه داری نیز این انگاره را بنیان گذاشت که نیک بختی جوامع در گروی آن است که هر فرد منافع خود را در سیستم اقتصادی مالکیت خصوصی بر ابزار تولید و رقابت در بازار، پیش ببرد بدون این که دولت یا منافع «انحصاری» آن را کنترل کنند.
تبلیغات لیبرال ها و همین طور باور رایج، آن است که اصول حکومت داری لیبرالی، مترادف با نرمش و تساهل با مخالفین سیاسی و قانون شکنان یا «مجرمین» است، درحالیکه چنین نیست. بررسی اصول حکومتی و قضایی و به اصطلاح «دادگستری» لیبرالیسم که جان لاک از شارحان کلاسیک آن است هم در نظریه و هم در پراتیک گویای چیز دیگری است: اعدام برای مالکیت خصوصی سرمایه داری. درک این حقیقت، به خصوص امروز که در بحبوحه تشدید اعدام ها در جمهوری اسلامی هستیم اهمیت دارد. جان لاک می نویسد: «من قدرت سیاسی را حق وضع قوانینی با مجازات اعدام و نتیجتا مجازات های کمتر، برای تنظیم و حفظ اموال و به کارگیری قدرت جامعه در اجرای چنین قوانینی می دانم… و تمام این ها صرفا برای منافع عمومی است»[۱۷] پیتر لینه با[۱۸]، در «لندن بالای دار» تاریخ سرکوب پرولتاریای بی چیز را تحت عنوان تاریخ «سازندگان» و «خلع ید شدگان» در دورانی مستند می کند که بورژوازی تازه به قدرت رسیده در تلاش بود قدرت سیاسی و نظم اجتماعی اش را بر مبنای مالکیت خصوصی سرمایه داری تحکیم کند. او نشان می دهد که این سرکوب توده ای از طریق اعدام و تبعید، بر اساس آرای بنیان گذاران لیبرال نظام سرمایه داری پیش رفت. به عبارت دیگر، حرکت «ایده» به «عمل» و به «منافع عمومی» را نشان می دهد. او با مستند کردن زندگی هزاران نفری که در لندن بالای دار برده شدند، نشان می دهد که اکثریت آن ها کارگران بی چیزی بودند که به علت جیب بری یا «برداشتن چیزهایی که مال دیگران» بود بالای دار رفتند. برخی اوقات، تنبیه برای آدمکشی «انتقال به قاره ای دیگر» بود. اما برداشتن یک سیب، اعدام داشت. لینه با، با تحلیل مارکسیستی از انگلستان قرن هیجدهم می گوید، بورژوازی انگلستان که دارایی های سابقا قانونی را غیرقانونی کرده و از صاحبان کوچک زمین و پیشه وران، خلع مالکیت می کرد، با انبوهی از بی چیزان شهری عصبانی مواجه بود و هم زمان، در مستعمرات غارت و چپاول می کرد. و برای تثبیت خودش، با سیاست حلقه دار حکومت می کرد. لینه با، نام این حکومت را «تاناتوکراسی» می گذارد: حکومتی که بر پایه مرگ حکومت می کند.[۱۹] این بود، مقابله حکومت لیبرالی با توده بی چیزان پرولتر شهری برای تثبیت مالکیت خصوصی سرمایه داری.
در واقع، اعدام های بی وقفه جمهوری اسلامی، و اخیرا «دفاعیه» پرویز ثابتی رئیس ساواک رژیم شاه از اعدام و زندان در آن رژیم، تضادی با اصول حکومت داری لیبرالیستی سرمایه داری ندارند. تلاش برای وارد کردن باورهای دینی ای که حاکمیت مطلق بر نظام جنایی وقضایی دوران فئودالیسم داشت، به درون نظام جنایی و قضایی سرمایه داری توسط لیبرال ها، شبیه آن چیزی است که در جمهوری اسلامی انجام شده است، هرچند هدایت بر حکومتی «مطلقا سکولار» تاکید بگذارد. استفاده از آیین ها و اصول دینی در اعدام های حکومت های لیبرالی قرن ۱۷ و ۱۸ مستمر بود.[۲۰] علت این شباهت ها دقیقا در شباهت ماهیت اساسی نظام طبقاتی حاکم است –طبقه ای که به لحاظ اقتصادی بر ابزار تولید حیاتی جامعه مالکیت و کنترل دارد، از قدرت سیاسی برای اعمال «باید ها» و «نباید ها» جهت حفظ این سلطه و کنترل استفاده می کند.
هدایت به وضوح نگران آن است که خشم و نارضایتی مردم به سمت دیگری جز حفظ سیستم ستم و استثمار کنونی کانالیزه شود و تا آن جا پیش می رود که خطاب به لیبرال ها با ادبیات جمهوری اسلامی می پرسد: «این میراث (میراث خیزش های اخیر) را به که می‌خواهید واگذار کنید؟ به بی‌وطن‌ها؟! به تجزیه‌طلب‌ها؟! …» البته استفاده از این کلمات برای ترساندن قشر میانی جای تعجب ندارد چرا که هدایت هم در نامه های پیشین و هم در این نامه بر تمامیت ارضی ایران تاکید کرده و گفته است مساله اش ایران است. در رابطه با «وطن» هم هدایت قادر نیست مساله را درست تعریف کند. هیچ مساله ای را نمی توان دلبخواهی تعریف و ذهنی نگرانه با آن تعیین نسبت کرد. بی وطن بودن یا جهان وطن بودن فقط یک موضع اخلاقی نیست بلکه ریشه در این واقعیت دارد که حال و آینده ایران جدا از حال و آینده بشریت تحت ستم و به عبارتی کلیت بشریت نیست. در جهانی که به کشورهای امپریالیستی و تحت سلطه تقسیم شده و شکاف بین این دو دسته هر دم افزون تر می شود، مساله نه محدود به مرزهای ساختگی بلکه مربوط به کلیت جهانیست که در این روابط و تقسیم کار ستمگرانه گیر افتاده است. از قرار، نوشته هدایت چالشی به لیبرال ها است که مرکزی درست کنند و در «صحنه» باشند تا آن را به لولوی «تجزیه» ایران توسط تجزیه طلبان و مدافعین تجزیه طلبان واگذار نکنند! منظور از «تجزیه طلبان» هم مردم تحت ستم کورد و بلوچ و عرب است و منظورش از مدافعین تجزیه طلبان، ما کمونیست ها و دیگرانی است که قائل به حق ملل در تعیین سرنوشت خود هستیم و اگر جا به جایی مرزها به رهایی میلیون ها انسان از هیولای اقتصادی اجتماعی سرمایه داری خدمت می کند ما نیز به آن خدمت خواهیم کرد. مگر مرزها در طول تاریخ به خاطر منافع طبقات برده دار، فئودال و بالاخره سرمایه دار جا به جا نشده اند. مگر خط کشی های صاف مرزهای کشورهای خاورمیانه را نمی بینید؟ چرا نمی پرسید این ها را کی و برای چه کشیده است. طنز آن جاست که، «حق ملل در تعیین سرنوشت» اتفاقا از انگاره های تبیین شده توسط پدران لیبرالیسم است اما لیبرال های ایرانی، ملل تحت ستم ایران را از آن مستثنی می کنند. البته این استثناها در طول تاریخ لیبرالیسم بیشتر از قاعده هایش بوده است. در تفکر لیبرالی، همه فردیت ها و حقوق فردی «فطری و طبیعی» به رسمیت شناخته می شود مگر حقوق فردی زنان، بومیان آمریکا، برده های سیاه، مردم مستعمرات و نومستعمرات. اما در مورد کمونیست ها و تجزیه ایران یک فکت را هرگز فراموش نکنید: اگر در سال ۱۹۱۷ انقلاب بلشویکی در روسیه نشده بود، ایران به مستعمره بریتانیا و روسیه تزاری تبدیل می شد. قرار داد ترکمانچای را لنین ملغا کرد.[۲۱]
هدایت از انگلستان و آمریکا به عنوان مدل‌های رایج، موفق، و پایدار حکمرانی نام می برد، باز هم بدون آن که خاطر خود را با واقعیت جاری در این کشورها مکدر کند! آن جریان منصفانه قدرت که هدایت آن را ایده آل دموکراتیک لیبرال می داند، در حال حاضر با موانع جدی روبرو شده، هنجارهای نرمال برای جابه جایی مسالمت آمیز قدرت بین بخش های مختلف طبقه حاکمه در آمریکا به هم ریخته است و بخشی از این طبقه حاکمه سرمایه داری یعنی فاشیست ها دیگر حاضر به پذیرش آن هنجارها و پروسه ها نیستند و اگر نتوانند از طریق انتخابات به قدرت برسند (آن چنان که در شماری از کشورهای اروپایی رسیده اند)، از طریق خشونت آمیز این کار را خواهند کرد و برای آن سازماندهی و پایه هایی در میان اهالی سفید آمریکا دارند. پس آن بهشت لیبرال وعده داده شده، هم بر پایه استبداد و فوق استثمار جنوب جهانی بنا شده و هم در پایگاه هایش کرم خورده است و از درون به فاشیسم و بنیادگرایی مسیحی پا داده است. در عوض کمونیسم، «بهشت» نیست. یک علم زنده، یک نظام اجتماعی و یک جنبش انقلابی برای تحقق آن است و ما کمونیست های انقلابی وعده «بهشت» نمی دهیم. ما ضرورت عاجلی که مقابل بشریت است را تشخیص می دهیم و بر روی این ضرورت و امکان آن کار می کنیم. «آرزو و آرمان محو ستم از زمان شکل گیری جامعه طبقاتی همواره با بشر بوده است. اما با ظهور نظام سرمایه داری، ضرورت و پایههای عینی و مادی ایجاد جامعه کمونیستی، برای نخستین بار در تاریخ بشر به وجود آمد. بیش از ١۵٠ سال پیش، کارل مارکس راز نظام سرمایه داریرا در کتاب سرمایه بر ملا کرده و ویژگی ها و قانونمندی های حاکم بر این نظام را تحلیل و تبیین کرد و در آثار متعددش راه از بین بردن آن از طریقانقلاب کمونیستی را نشان داد. مغز استخوان نظام سرمایه داری، استثمار کارمزدی و تولید ارزش اضافه است که بدون تولید آن در مقیاس هرچه فزون تر و بسط یابنده تر، سرمایه داری بقا نمی یابد. این فرآیند، طبقه پرولتاریا را به وجود آورده که بر خلاف طبقات تحت استثمار پیشین (برده و دهقان(، ظرفیت آن را دارد که ستون فقرات یک انقلاب بنیاداً متفاوت در تاریخ بشر باشد. انقلابی که برای همیشه سازمان اجتماعی جامعه طبقاتی را همراه باتمام ملازمات اجتماعی و فکری اش محو کرده و جامعه کمونیستی را در جهان مستقر کند.»[۲۲]
کمونیسم، بر شناخت علمی از جامعه بنا شده و در واقع تنها جامعه شناسی علمی جامعه است. هم نقدش از جامعه کنونی روشن است و هم طرحش از جامعه ضروری و ممکن و مطلوب آینده که تحقق آن بشریت را از فجایع کنونی رها می کند (از شکاف طبقاتی و تمایزات اجتماعی و تخاصم مستمر میان انسان ها، تا نابودی محیط زیست و خطر نابودی کل بشریت توسط جنگ هسته ای).
این واقعیت که شالوده و اساس شکل گیری و حرکت جامعه و تمایزات میان شکل های مختلف جوامع، در نهایت وابسته به روابط زیربنایی اقتصادی (شیوه تولیدی) است و سیستم های سیاسی (دولت و قانون) و روابط اجتماعی و افکار (از افکار سیاسی و قانون و فلسفه تا هنر) – با وجود این که دارای دینامیک های مستقل و خودمختاری هستند — تبارز این شالوده اقتصادی و سازگار با آن هستند، به همان اندازه نظریه دگرگشت داروین اثبات علمی شده و هنوز معتبر است – هرچند که مانند هر علم دیگری مرتبا تکامل یافته و نادرستی ها را از خود زدوده است. جهان خوفناک است. اضطرار زیست محیطی اکوسیستم این سیاره را تهدید می کند. جنگ های نو استعماری امپریالیسم غرب، مرگ و ویرانی و از جا کنده شدن انسان ها را تولید کرده است. سوء تغذیه و گرسنگی یک میلیارد از بشریت را طعمه خویش کرده است. زنان، بعنوان نیمی از بشریت به شیء تقلیل یافته اند، بدنشان را در کفن می پیچند، قاچاق می شوند و کرامتشان لگدمال می شود. توسعه فن آوری و انباشت دانش توسط انسان، جامعه بشری را به آستانه ای رسانده است که اکنون می توان همه این دهشت ها را پایان بخشید و یک زندگی مادی شایسته و حیات فرهنگی غنی ای را برای آحاد بشر تامین کرد اما نظام سرمایه داری جهانی که سود در فرماندهی آن قرار دارد، این ظرفیت را خفه و سرکوب می کند. همه جا خیزش هایی مثل زن زندگی آزادی هست که در واقع شورش در مقابل نظم حاکم است. راه برون رفت از درد و رنج و جنون این جهان، انقلاب کمونیستی است. و جار زدن اندیشه های ضد کمونیستی به عنوان اندیشه های نو، چیزی نیست مگر زنجیر کردن مردم به درد و رنجشان.
نتیجه گیری
هدایت به سیاق آرنت در جای جای مقاله سعی در یکی کردن راست افراطی و چپ «افراطی» (فاشیسم و کمونیسم) دارد و نیروی لیبرال را در تضاد با این دو به عنوان آلترناتیو واقعی تعریف می کند هرچند که دلمشغولی اصلی او، باز هم به سیاق آرنت، کمونیسم است. او مشاهده گر دقیقی است، می بیند که لیبرالیسم به سختی قادر است قطب مستقلی درست کند و نیروهایی که فکر می کند پتانسیلا لیبرال هستند، در حال تجزیه میان دو سر رادیکال اند. او نمی تواند تحلیل کند که چرا؟ در حالیکه این مسئله، مشتق این واقعیت است که به لحاظ عینی در شرایط امروز جهان دو راه حل رادیکال مقابل بشریت است: رادیکال وحشتناک یا رادیکال رهایی بخش. و همان طور که باب آواکیان تحلیل کرده است: «به موازات تکامل این وضعیت، این حقیقت عمیق هرچه آشکارتر شده و با قدرت بیشتری خود را به نمایش خواهد گذاشت: بحران و شکاف های عمیق در جامعه فقط به واسطه روش رادیکال می تواند حل شود: چه روش رادیکال ارتجاعی که به شدت جنایتکارانه و سرکوبگرانه و به واسطه ابزار ویرانگر پیش خواهد رفت یا از طریق رهایی بخش انقلابی .»[۲۳]
خبر بد برای هدایت و لیبرال هایی که آرزوی ایران دموکراتیک و مرفه مثل کشورهای شمال جهانی را دارند، این است که این آرزو برای کشورهای تحت سلطه ای چون ایران که در تقسیم کار جهانی، مسئولیت تامین نفت و کارگر آموزش دیده ارزان را دارند، در چارچوب همین روابط و سیستم موجود هرگز به تحقق نمی پیوندد. «تمدن» غرب که این همه از آن صحبت شده و جمهوری اسلامی علیه آن داد سخن می دهد، یک سرمایه داری جهانی است که مدارهای انباشت بین المللی اش، جمهوری اسلامی و نظام سرکوب آن را هم در بر گرفته و از آن استفاده می کند. شبکه تولیدات جهانی مبتنی بر فوق استثمار در کارگاه های عرق ریزان جهان، و کار کودک و استخراج نفت و دیگر مواد خام در «جنوب جهانی»، اگروبیزنس های غربی که کشاورزی دهقانی را نابود می کنند کاملا با اتکا به دولت های محلی مانند جمهوری اسلامی پیش می روند. روی دیگر وجود حکومت های «لیبرال دموکراسی» در غرب، وجود حکومت هایی مانند جمهوری اسلامی، عربستان، مصر و اندونزی و گواتمالا، مکزیک و غیره بوده است.
اما خبر خوب برای همه مان این است: حتا بهترین الگوهای سوسیالیسم در گذشته که بهترین اش چین سوسیالیستی از ۱۹۴۹ تا ۱۹۷۶ تحت رهبری مائوتسه دون بود، الگوی ما کمونیست های انقلابی کمونیسم نوین نیستند. آلترناتیوی بسیار رهایی بخش تر از آن الگو موجود است که از تمامی آن تجارب، از مثبت و منفی اش جمع بندی کرده، از اشتباهات آنان گسست کرده و دستاوردهایشان را در سطح بالاتری سنتز کرده و تکامل داده است تا نه تنها مردم در نبرد با جمهوری اسلامی شانس واقعی برای پیروزی داشته باشند، بلکه به یک معنای وسیع تر و تاریخی بتوانند «پیروز» شوند. آلترناتیو جمهوری سوسیالیستی نوین ایران برای پیروز شدن مردم بر هزاران سال روابط ستمگرانه و استثمار انسان از انسان و طبیعت بنا شده است تا مردم در جریان تغییر خود و جامعه، به سروران حقیقی سرنوشت بشریت تبدیل شوند. در این راه نیاز خواهیم داشت که هر چه تعداد فزاینده ای از مردم، روش و رویکرد علمی را به دست بگیرند و حقیقت را تا هرکجا که رهنمون شود، دنبال کنند. اما ما به دیگران تحمیل نمی کنیم که چه باید باشند. باب آواکیان به این تضاد در نوشته «پرندگان نمی توانند تمساح بزایند، اما انسان می تواند افق ها را در نوردد» می پردازد. به ویژه به شکلی که در جامعه سوسیالیستی اتفاق می افتد: تضاد میان منافع و نیازهای توده ها از یک طرف و از طرف دیگر، تمایلات و خواسته های آدم های مختلف یا گروه های مختلفی از جامعه، در هر مقطع معین و چالش های حل این تضاد با تمام پیچیدگی هایش به گونه ای که پیشروی به سوی کمونیسم ادامه یابد و هم زمان اساسا بر خود مردم با تمام تنوع آرا و اختلاف هایی که با حکومت سوسیالیستی دارند، تکیه شود که این مبارزه را آگاهانه پیش ببرند. آثار متنوع کمونیسم نوین، کنکاش های غنی در مورد تضادهای کلیدی و پیچیدگی های درگیر در انقلاب و انجام انقلاب در هر کشور خاص است – به عنوان مجموعه ای که در کل جهان باید به سمت گذر کردن از رودخانه روبیکان (به معنای، گذر بی بازگشت) سرمایه داری و جامعه طبقاتی و رسیدن به جهان کمونیستی حرکت کنند. بله، این انقلاب شامل کسب قدرت سیاسی است و دولت سوسیالیستی، مشکلات استثمار و ستم اجتماعی را با اعمال جبر (دیکتاتوری) حل خواهد کرد. اما این اعمال جبر در رابطه با ممانعت از روابط اقتصادی و اجتماعی ای است که موجب تمایزات طبقاتی واجتماعی می شود. بله، این دولت سوسیالیستی هم مانند دولت های دیگر می تواند علیه شهروندان دست به سرکوب بزند و باید شهروندان از آن از طریق آیین های دادرسی و غیره مصون باشند. اما، مهم ترین کار این دولت آن است که «زوال» خود را تدارک ببیند و ضرورت وجودی خود را از میان بردارد. یکی از مهم ترین کارهای این دولت، تبدیل کردن نارضایتی و مخالفت و تشویق آن در خدمت به کشف راه ها و وسایل از بین بردن تمام نابرابری ها و ستم ها و شکاف هایی است که نتیجه هزاران سال جامعه طبقاتی است.
این جامعه آلترناتیو، بهشت نیست. هم ساختن انقلاب و هم ساختن این جامعه، مبنای مادی و واقعی دارد. مساله این است که شما در رابطه با این امکان واقعی، کجا ایستاده اید؟
[۱] معرفت شناسی علمی پدیده ای متاخر و مربوط به بعد از قرن ۱۷ است. دو هزار سال قبل از آن، متفکرینی مثل ارسطو هم مدعی «معرفت شناسی علمی» و محک زدن نظریه توسط «فکت های قابل مشاهده» بودند اما در واقع، بینش و پروسه های معرفت شناسیِ پیشا-علمی داشتند. منظور آنان از فکت های قابل مشاهده چیزی بود که هر فردی در جهان اطرافش می توانست با حواس پنج گانه مشاهده کند. اما فکت های مورد نظر علم مدرن و ابزارهای کسب فکت ها و آزمایش هایش کاملا متفاوت است. در واقع، بیشتر به دنبال کشف دینامیک ها و حرکات غیر قابل مشاهده در پدیده هاست تا ماهیت آن ها و ساختار درونی شان را دریابد. به طور خلاصه علم و روش علمی چیست:
خط تمایز اساسی این است که پدیده ها و فرآیندهای هستی، مادی هستند و نه خیالی و با واقعیت آن طور که هست باید مواجه شد. همراه با این خط تمایز اساسی، نکته مهم این است که تمام پدیده ها و فرآیندها (واقعیت) در حال حرکت و تغییر و دگرگونی از طریق جهش ها، از یک وضعیت مادی به وضعیت دیگری از ماده (یا به شکل دیگری از آن) هستند. شناخت علمی شناختی است که از طریق به کاربست سیستماتیک روش علمی (در ضدیت با روش ایمانی) کسب شده و راستی آزمایی شده است. روش علمی، دست زدن به پژوهش در مورد واقعیت، از طریق مشاهده و آزمایش کردن، برای انباشت فکت هاست. سپس، این فکت نظم داده شده و تبدیل به نظریه (تئوری) می شوند. نظریه (تئوری) یعنی این که این فکت ها چه وجه اشتراکی دارند؛ چه انگاره هایی را آشکار می کنند و خصلت ماهوی پدیده مورد بررسی چیست. سپس برای راستی آزمایی، این نظریه به کاربرده می شود و مشاهدات منتج از این عمل، بررسی می شود که آیا نتایج حاصل از به کاربست نظریه با خود نظریه خوانایی دارند یا خیر. اگر نتایج به دست آمده در تضاد با نظریه باشند و مثلا نتایجی حاصل شود که این نظریه پیش بینی می کرد ممکن نیست، آنگاه باید نتیجه گرفت که نظریه غلط یا حداقل دارای ضعف های جدی است و یا جوانبی از آن غلط است. (منبع: آواکیان، «جهش ایمانی و جهش دانش عقلانی: دو جهش کاملا متفاوت، دو جهان بینی و متد بنیادا متفاوت» و «بدون خدایان! رها کردن ذهن و تغییر بنیادین جهان» به ویژه بخش «خرد مطلقا ضروری است اما کافی نیست» در بخش چهارم، «خدا موجود نیست ما نیازمند رهایی بدون خدایان هستیم).
[۲] 2023. ملاقات ایلان ماسک با رئیس جمهور اسراییل در یوتوب
[۳] همه را «چپ» خواندن تحریف واقعیت است: هرکس خود را درگیر شناخت از تاریخ واقعی کمونیسم و طیف بندی متنوع «چپ» نکند، هرگز مختصات رویدادها و وقایع سیاسی مهم عصر کنونی و تحولاتی را نخواهد فهمید که جامعه بشری از سر می گذراند. از زمانی که مارکس و انگلس، کمونیسم علمی را بنیان گذاشتند، «چپ» بر مبنای جواب به ضرورت گذر کردن از سرمایه داری، و جواب به این ضرورت، مرتبا شاخه شاخه شده است. کافیست آثار دوران مارکس مانند «نقد برنامه گوتا» و «فقر فلسفه» را بخوانید. تمام انترناسیونال دوم کمونیستی در مواجهه با جنگ جهانی اول، فروپاشید و اکثریت احزاب آن به بورژوازی های خود پیوستند به جز حزب بلشویک به رهبری لنین که موفق شد انقلاب کمونیستی در روسیه را به پیروزی برساند. احزاب سوسیال دموکرات در اروپای امروز، محصول فروپاشی انترناسیونال دوم کمونیستی هستند. انشعاب بزرگ بعدی، به واسطه احیای سرمایه داری در شوروی به وجود آمد. شکل گیری «جنبش نوین کمونیستی ایران» علیه حزب توده مربوط به این انشعاب بزرگ و در جواب به فراخوان مائوتسه دون به کمونیست های جهان بود که اعلام کرد، شوروی دیگر کمونیستی نیست و احزاب کمونیستِ طرفدار آن نیز کمونیست نیستند و باید جنبش کمونیستی نوینی را به وجود آورد. و در سال ۱۹۷۶ با قدرت گیری حاکمان کنونی چین در آن کشور و سرنگونی سوسیالیسم، یک شکاف دیگر در میان کمونیست ها به وجود آمد. در فاصله این رخدادهای جهانی مهم، گروه بندی های مختلفی از روشنفکران و نظریه پردازان که تلاش می کردند این وقایع و معضلات مسیر را بفهمند و حلاجی کنند، نظریه پردازی های گوناگون با نحله های مختلف فکری کرده اند که هر یک غنای خاص خود را دارند. تمام این تاریخ، از زمان مارکس و انگلس تا همین امروز توسط باب آواکیان در زمینه تئوری و پراتیک جمع بندی شده است. مشخصا رجوع کنید به کتاب «تاریخ واقعی کمونیسم» به قلم ریموند لوتا.
ایجاد ابهام توسط بهاره هدایت و درست کردن واژه عام برای خلق «درک عمومی» در مورد این که «چپ» چیست و کیست و چه می گوید، کودک کردن مردم است که به جای دنبال کردن هر برنامه سیاسی و منافع طبقاتی پشت هر یک، آن ها را عادت دهد که با برچسب ها و کلید واژه ها قضاوت کنند.
[۴] تمام این مسائل، تاریخ ثبت و مستند شده است که در دنیای آکادمیک غرب ده ها هزار تز و رساله و کتاب در مورد آن نوشته اند و اسناد محرمانه برملا شده قدرت های غربی است.
[۵] Charlie Willson’s War
[۶] Intercept: How Iran Won the US War in Iraq—a trove of secret intelligence cables obtained by the Intercept reveals Tehran’s political gains in Iraq since 2003
[۷] نه تنها دغدغه بهاره هدایت نیست، بلکه اصولا اپیستمولوژی ایده آلیستی و ضد علمی اش (ضد ماتریالیسم دیالکتیکی اش) اجازه نمی دهد که بتواند میان نیروهای سیاسی و ایدئولوژیک قدرتمند در جامعه با خصلت زیربنای اقتصادی -اجتماعی جامعه و تقسیمات طبقاتی حاصل از آن رابطه ای برقرار کند. به ویژه که این عامل تعیین کنندۀ نهایی، یک رابطۀ سر راست و یک به یک و یک طرفه نیست. همین جا باید دوباره تذکر دهیم که بسیاری از «چپ» ها و حتا کمونیست ها به همین صورت خام و مکانیکی آن را می بینند. اما این دیدگاه مکانیکی ربطی به مفهوم زیربنا- روبنا ندارد که از مفاهیم مهم کمونیسم علمی است. باب آواکیان نه تنها هسته صحیح و اصلی این مفهوم مارکسیستی را از زیر آوار بیرون آورده بلکه آن را بسط داده و تاکید کرده است که هرچند زیربنای اقتصادی عامل تعیین کننده نهایی در شکل گیری روبنای سیاسی است و روبنای سیاسی باید سازگاری با آن زیربنا داشته باشد اما روبنای سیاسی دارای حرکت خودمختار خود نیز هست. و تاکید می کند، میان این «زیربنای اقتصادی» و تاثیراتی که بر زندگی اقشار مردم می گذارد و این که این وضعیت در افکار مردم چطور منعکس می شود یک رابطه خام یک به یک و مکانیکی وجود ندارد. ورود این وضعیت زیربنایی اقتصادی-اجتماعی به قلمروی ایده ها و فرهنگ از مجاری و واسطه های گوناگون رد می شود. ولی عامل تعیین کنندۀ نهایی است. (آواکیان. هزینه « پیروز شدن در جنگ سرد»، از: موعظه بر مبنری بنا شده بر استخوان)
[۸] او در سال ۱۹۹۳ پس از پایان جنگ سرد گفته بود جنگ آینده میان کشورها نخواهد بود بلکه «میان فرهنگ ها» خواهد بود و «تمدن اسلامی» بزرگترین خطر برای سلطه غرب بر جهان خواهد بود
[۹] یک روزنامه نگار محافظه کار بسیار معروف و مهم
[۱۰] یک نویسنده محافظه کار مطرح دیگر
[۱۱] آواکیان. هزینه « پیروز شدن در جنگ سرد»، از: موعظه بر مبنری بنا شده بر استخوان
[۱۲] باب آواکیان. کمونیسم نوین. «اپیستمولوژِی و اخلاقیات/ حقیقت عینی و مزخرفات نسبی گرایانه»
[۱۳] باب آواکیان: دیدی کمونیستی از کمونیسم: اصل کانتی، جامعه، مناسبات اجتماعی و افراد
[۱۴] درباره مساله یهود، کارل مارکس، صفحه ۳۵
[۱۵] دموکراسی: آیا بهتر ازآن نمی توانیم؟ فصل دوم، باب آواکیان
[۱۶] قابل دسترس در سایت حزب کمونیست ایران (مارکسیست لنینیست مائوئیست) cpimlm.org
[۱۷] جان لاک، رساله دوم در باره حکومت فصل اول. نقل شده در «لندن بالای دار» نوشته پیتر لینه با.
[۱۸] Peter Linebaugh, London hanged: Crime and Civil Society in the Eighteenth Century
[۱۹] A government that rules by the frequent exercise of the death penalty
[۲۰] Randal McGowen, He Beareth Not the Sword in Vain:Religion and the Criminal Law in Eigteenth Century England
Randal McGowen, The Changing Face of God’s Justice, in Criminal Justice History 63, 64
مک گوین در «خدا بی جهت شمشیر در دست ندارد: مذهب و قانون جرم در انگلستان قرن هیجدهم، می نویسد: «موعظه و خطابه ها به ما یادآوری می کند، آنچه یک مراسم دولتی بود در واقع هنوز به شدت مراسمی مذهبی نیز بود. … هدفشان این بود که تلقین کنند که این عدالت، مقدس است». عبارت «خدا بی جهت شمشیر در دست ندارد» بخش ۱۳:۴ از انجیل رومی است و معنی اش این است که حکومت انسانی به نیابت از سوی خدا، کسانی را که اعمال شیطانی مرتکب می شوند را مهار زده و تنبیه می کند و مسیحیان باید مالیات های خود را برای این بپردازند که کار خدا پیش برود و آن هایی که به مسیح احترام می گذارند باید به اقتداری که خدا در کف او نهاده احترام بگذارند.
مک گوین در «تغییر چهرۀ عدالت الهی» می نویسد: «اصول دینی نقش مهم و مستقلی در تاثیر گذاری بر تاریخ حقوق از جمله تاریخ قانون اعدام در انگلستان داشت».
[۲۱]حکومت بلشویکی طی قرارداد ۱۹۲۱ حق حاکمیت صد در صدی روسیه بر دریای خزر را که با قرارداد ترکمان چای به ایران تحمیل شده بود، ملغا کرد. دولت شوروی سوسیالیستی اعلام کرد پیمان های استعماری روسیه تزاری با کشورهای مختلف جهان را ملغی می کند. نتیجه اش برای ایران عقد «پیمان دوستی روسیه و ایران» بود که در ۲۱ فوریه ۱۹۲۱ بسته شد. در این قرارداد، بسیاری از پیمان های سابق میان ایران و روسیه تزاری ملغی شد. شوروی و ایران هر دو حق کشتی رانی کامل و مساوی در دریاچه خزر را یافتند. بخش هایی از ایرانِ آن زمان مانند نواحی قفقاز، گنجی، نخجوان، بخش هایی از ارمنستان و غیره به ایران بازگردانده نشدند زیرا در آن نواحی انقلاب سوسیالیستی جریان داشت و با این انقلاب به رهایی ملی و رهایی از ستم و استثمار فئودالی و سرمایه داری دست یافته بودند و «بازگرداندن» این نواحی به ایران، به معنای بازگرداندن آنان به چارچوب نظام ارتجاعی حاکم بر ایران و وابستگی به امپریالیست ها بود. (انقلاب بلشویکی و تاریخچۀ رژیم حقوقی دریاچه خزر. رکسانا خرم نژاد. از نشریه حقیقت شماره ۸۳ شهریور ۱۳۹۷)
[۲۲] مانیفست و برنامه انقلاب کمونیستی در ایران، حزب کمونیست ایران (مارکسیست لنینیست مائوئیست)
